Туннелни қазишда бурғилаш ва портлатиш ишлари Бурғулаш ва портлатиш усули Шпурларни бурғилаш

Шпур (Тешик) - бу диаметри 75 мм гача ва чуқурлиги 5 м гача бўлган сунъий цилиндрсимон чуқурчалар (канал), қудуқ - бу цилиндрсимон шаклидаги, 5 м дан ошадиган чуқурликдаги ёки диаметри 75 мм дан ошадиган канал.
Портлаш - бу портлаш зарядларини юклаш ва портлатиш иши.
Зарядлаш - бу зарядлаш камерасига заряд қўйиш жараёни, портлаш эса портловчи зарядли портлашни келтириб чиқариш жараёнидир.

Тоғни ўйиш цикли
Фойдали қазилмаларни қазиб олишнинг технологик мажмуаси муайян кетма-кетликда бажариладиган алоҳида жараёнлар ва операциялар мажмуини ўз ичига олади.
Қазилмадаги ишнинг таркибига қуйидагилар киради:
асосий қазиш ишлари;
портлатиш ва шамоллатиш;
геологик ҳужжатларни тузиш.
Асосий қазиш ишлари қуйидагиларни ўз ичига олади:
шпурларни бурғулаш;
жинсларни тозалаш;
қазилмани маҳкамлаш;
ёрдамчи операциялар (ускуналар, ёритиш мосламаларини ўрнатиш, дренажлаш, йўлларни ётқизиш ва бошқалар).
Бу ишларнинг барчаси кончилар гуруҳи томонидан маълум бир кетма-кетликда амалга оширилади.
Кон қазиш цикли - бу конда юз берадиган тоғ жинсини икки портлатиш орасида маълум бир кетма-кетликда бажариладиган асосий қазиш ишларининг такрорланадиган мажмуаси.
Шпурларни бурғилаш
Зарядлар махсус чуқурларга, кўпинча махсус қудуқларга жойлаштирилади.
Портлашга тайёрланадиган маълум миқдордаги портловчи модда заряд дейилади. Бўшлиқ турига қараб қуйидаги турлар ажралиб туради.
1) шпурлардаги (шпур зарядлари);
2) портлатиш қудуқларидаги (қудуқдаги зарядлар);
3) кондаги (камерадаги зарядлар).
Геология-қидирув ишларини олиб боришда деярли барча ҳолатларда портловчи жинсларнинг ёрилиши портлаш шпурлари ёрдамида амалга оширилади.
Фойдали қазилмаларни қазиб олиш жараёнида портлашдан олдин шпурларни асосан бурғулаш ишлари амалга оширилади. Тошнинг мустаҳкамлиги ошгани сайин, БПИ жараёни янада мураккаблашади - энергия сарфи ва бурғилашга сарфланадиган вақт кўпаяди, бурғилаш ишлари миқдори зарядлаш камераларига кўпроқ портловчи моддаларни жойлаштириш зарурати туфайли ортади. Табиийки, ушбу шароитда бурғулаш ва портлаш харажатлари ҳам ўсиб борада. Шпур (тешик) ларни бурғилаш қазиш циклининг умумий вақтининг 40 дан 60% гача вақтини олади. Шунинг учун бурғулаш ускуналарини танлаш қазиб олиш тезлигига сезиларли таъсир қилади.
Бурғулаш жараёни турли усуллар билан амалга оширилади, қоида тариқасида, бир вақтга мос келадиган иккита операцияни ўз ичига олади: тош жинсини юза (массив) да парчалаш ва парчаларни шпур (зовур) дан олиб ташлаш. Геология-қидирув ишлари шароитида бурғулаш пайтида тош механик воситалар орқали бурғулаш мосламаси билан шпур (қудуқ) орқали узатилади. Ушбу турдаги бурғулаш механик деб номланади. Механик бурғулаш усуллари ёрдамида сиқиш кучлари юзага келтирилади, у эса тоғ жинсларида сиқилиш, силжиш ва чўзилиш кучланишларига айланади. Ушбу зўриқишларнинг катталиги мустаҳкамлик чегарасидан ошганда, қатламлардаги тош жинслари парчаланади.
Иккинчи операцияда – тош парчаларини шпурдан (қудуқдан) сув, ҳаво оқими ёки механик усулда тозалашни амалга оширилади.
Тоғ– кон қазиш ишларида тешикларни ва қудуқларни бурғулашнинг механик усуллари қўлланилади. Механик бурғулаш усуллари билан тош қаттиқ тош кесиш воситаси билан парчаланади. Механик бурғулаш усуллари зарбали, бураладиган, айланадиган-зарбали ва айланадиган турларга бўлинади.
Зарбали-айланадиган бурғулаш усули шундан иборатки, доимий равишда айланадиган бурғулаш воситасига қўлланилади. Ушбу усул билан тоғ жинсининг кучи f = 6-20 бўлганда ишлатилиши мумкин.
Бурилиш-зарбали бурғулаш усули айланиш ва зарба усулларини бирлаштиради. Босим остида бўлган коронка мустақил равишда айлантирилади ва айни пайтда унга зарбалар қўлланилади. Тошнинг бузилиши коронканинг айланиши пайтида унинг ёрилиши туфайли содир бўлади. Бурғилашнинг бу усули жинслардаги мустаҳкамлик f = 4-14 бўлганда қўлланилиши тавсия этилади.