|
Qon'ırat rayonı - Qaraqalpaqstan Respublikasındag'ı rayon. 1927 jıl. 3 iyulda du'zılgen. 1963 jil. Xo'jeli rayonına qosıp jiberilgen. 1964 j. 22 fevralda qaytan duzilgen. Arqa -shıgısdan Moynaq rayonı, shıg'ısdan A'miwda'rya arqali Bozataw, qubla.-shigisdan n A'miwda'rya arqali Bozataw, qubla.-shigisdan Qanliko'l, Shomanay rayonları, qubladan Tu'rkmenistannin' Tashawız wa'layati, Batıs ha'm Arqadan Qazaqstan Respublikasinin' Atıraw ha'm Aqto'be wa'layatları menen shegaralas. Mayd. 74,49 mın' km2. Aymaq jag'inan Qaraqalpaqstan Respublikası rayonları ishinde en' U'lkeni. Xalqı sanı 113,2 mın' adam (2005). Rayonda 1 qala. (Qon'ırat), 6 qalasha (Jaslıq, Altınko'l, Aqsholaq, Elabad, Qaraqalpaqstan, Qubla-U'stirt), 9 awıl puqaralar jiyini (Ajiniyaz, Nawrız, O'rnek, Ra'wshan, Suelli, Ustirt, Xorezm, Qıpshaq). Rayon orayı — Qon'ırat qalası.
Geografiyası. Jer bederi. tiykarınan, U'stu'rt platosınan ibarat. Ortasha bal. 150—200 m. en' ba'lent jeri 290 m (rayonnın' batıs bo'limindegi Qaraba-wır qırında). Oraylıq bo'liminde Barsa-kelmes, shıg'ısında Qarawımbet tuz ka'ni, qublasında Asaka-awdan batıg'ı, Tu'rkmenistan menen shegaralasqan. aymag'ında Qaplanqır tekisliginin' ha'm Sarıqamıs ko'linin' arqa bo'limi jaylasqan. Klimatı keskin kontinental, qurg'aq. Jazı ıssı, qısı suwıq. Yanv,dın' ortasha t-rası —4,2° den —6° g'a shekem, iyuldiki 26,2°, ayrım, 28°. En' pa'st t-ra yanvarda —24°, en' joqarı t-ra iyulda 41°. Jıllıq ortasha jawın 114, 200 mm. Ve-getatsiya da'wri 155—165 ku'n. Suwg'arılatug'ın zonalarda 183 ku'n. Rayon xojaliqları Suelli magistral kana-lı, Ra'wshan, altınko'l kanallarınan suw aladı, sonınday, rayon aymag'ında Mashan ko'li ha'm arqa bo'leginde suwelli ko'linin' qubla Shekkesi tutasqan. Tabiyiy o'simlikleri, tiykarınan, sho'l o'simlikleri: shuvaq (gul-shuvoq), sora, qırqbuwın, qara seksewil ha'm b., A'miwda'rya boylarında tog'aylar bar. Jabayı haywanlardan sayg'aq, qasqır, tu'lki, qumtıshqan, jılan, kesirtkeler; kemiriwshilerden ondatra, tıshqanlar; quslardan qırg'awıl, g'arg'a, u'yrek, balıqshı, u'yrekmurın, suwlarında balıqlar bar.
shimbay rayoni1927-jili duzilgen bolip, rayon batis ha’m qubladan Kegeyli, arqadan moynaq rayoni, shig’istan Qarao’zek rayoni menen shegaralas.
Maydani 2.2 ming kv.km. Rayonda 1 qala (Shimbay), 1 qalasha, 11 ma’helle ha’m 11 awil puqaralar jiyini bar (Tazajol, Kuksu, Baxitli, Qosterek, Tazg'ara, Qamisariq, Qizilo’zak, Kenes, Mayjap, Pashentov Taqjap,) bar. Orayi Shimbay qalasi.
2015-jil 1-yanvar xalatina ko’re rayon xalqi sani 109,5 min’ adamdi quraydi. Sodan 53,8 1 min’ adam qalada, 55,7 min’ adam awilda jasaydi.
Shimbay rayoninan No’kis qalasina shekemgi bolg’an araliq 56 km.
Shimbay rayoninda Sh. Musaev atindag’i “qaraqalpaq diyqanshiliq ilmiy-izertleniw” instituti, 2 shirket xoejaliqlari ha’m 328 fermer xojalig’i jaylasqan.
shomanay rayoni 1950-jilio du’zilgen. Rayon arqa-batistan Qon’irat rayoni, arqa-shig’istan Qanliko’l, shig’is-qubladan Xo’jeli rayoni, qubladan Turkmenistan Respublikasi menen shegaralas.
Maydani 0.78 ming kv.km. Rayonda 1 qala (Shomanay), 5 ma’helle va 7 awil puqaralar jiyini (Sarmanbayko'l, Akjap, Aybu’yir, Begjap, Diyxanabad, Ketenler, Birleshik, Tashkent, Mamiy,) bar.Orayi Shomanay qalasi.
2015-jil 1-yanvar xalatina ko’re rayon xalqi sani 53,6 min’ adamdi quraydi. Sodan14,1 min’ adam qalada, 39,5 min’ adam awilda jasaydi.
Taxtako’pir tumani Qoraqalpog’iston Respublikasining shimoliy-sharqiy tomonida joylashgan bo’lib, tuman 1965 yil 29 dekabrda tashkil topgan.
Tuman g’arbdan Qorao’zak tumani, g’arb-shimoldan Muynoq tumani, shimol-sharq va shimoldan Qozog’iston Respublikasi, shimol-janubdan Elliqqal’a tumani va janubdan Beruniy tumani bilan chegaradosh.
Maydoni 21,12 ming kv.km. Tumanda 1 shaxarcha, 8 ta mahalla va 8 ta ovul fuqarolar yig’ini (Taxtako`pir SHFY, Garezsizlik MFY, Aydinjol MFY, Dawir MFY, Qaraoy OFY, Ozbekistan MFY, Mulik OFY, Dawitsay MFY, Janadaryo OFY, Marjonkol MFY, Qoniratkol OFY, Taxtako’pir OFY, Dawqara OFY, Qarateren MFY, Beltau OFY, Atakol OFY, Qostruba OFY ) bor. Markazi-Taxtakupir shaharchasi.
2015 yil 1 yanvar holatiga tuman aholisi soni 38,8 ming kishini tashkil etadi. Shundan 16,3 ming kishi shaharda, 22,5 ming kishi qishloqda yashaydi.
Ob-havosi: yozda quruq va issiq, qishda sovuq, ob-havosi o’zgaruvchan.
Tuman xo’jaliklari «Kuvonish-jarma» orig’idan suv oladi, bu oriqdan Ibrayim o’zak, Timpiy, Bozyab, Jilvon va Badrak xo’jalikaro oriqlar tarqalgan.
Tuman markazidan Nukus shahri va boshqa tuman xo’jaliklari bilan asfaltlangan yo’l aloqasi bor.
To’rtko’l tumani 1927 yil 3 iyulda tashkil topgan. Tuman shimoldan Ellikqal’a tumani, sharqdan Navoiy viloyati, janub va g’arbdan Xorazm viloyati bilan chegaradosh.
Maydoni 7.48 ming kv.km. Tumanda 1 shaxar (To’rtko’l) , 20 ta mahalla, 5 ta shaharcha tipidagi posyolka va 15 ovul fuqarolar yig’inlari va 15 ta qishloq fuqarolar yig’ini (Atauba, Paxtachi, A. Durdiev, Shuraxon, Akbashli, Djambasqal’a, Aqqamish, Qumbasqon, Tozabog’yob, Paxtaobod, Uzbekiston, Ullubog’, Oxunboboev, Kukcha, Kelteminar) bor. MarkaziTo’rtko’l shahri.
2015 yil 1 yanvar holatiga tuman aholisi soni 196,1 ming kishini tashkil etadi. Shundan 76,0 ming kishi shaharda, 120,1 ming kishi qishloqda yashaydi.
Tuman iqtisodiy negizini paxtachilik tashkil etadi. Shu sababli tuman sanoati xam paxta xom-ashyosini kayta ishlashga ixtisoslashgan. Tumanda paxta tozalash zavodi, “To’rtko’l don maxsulotlari” MChJ, “To’rtko’l Asaka tekstil” MChJ, temir-beton buyumlari zavodlari, aholiga pullik va maishiy xizmat ko’rsatish korxonalari, bosmaxona va boshka korxonalar mavjud.
Paxtachilikdan tashqari g’allachilik, chorvachilik, ipakchilik, bog’dorchilik, sabzavot va polizchilik ham rivojlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
