Triggerli sxemalarni o’rganish Ishdan maqsad

Ō	R	S	Q
Ō
0	1	0	0	0	1
0	1	0	1	1	0
0	1	1	0	0	1
0	1	1	1	*	*
1	0	0	0	1	0
1	0	0	1	1	0
1	0	1	0	0	1
1	0	1	1	*	*

a) b)

4-rasm. Sinxron D-trigger

2-jadval

t vaqt					(t+1) vaqt
Chiqishlar			Kirishlar		Chiqishlar (Taktli impuls berilgandan so’ng)
Q	Ō	D		Q		Ō
0	1	0		0		1
0	1	1		1		0
1	0	0		0		1
1	0	1		1		0

T - turdagi trigger (xisoblash kirishli) yagona kirish T ga ega. T-trigger odatda ikki pog’onali RS yoki D-triggerlar asosida 5-rasmda keltirilgandek kirishlarini chiqishlari bilan chaparasta ulash usuli bilan quriladi. Shu bilan birga rasmda quyidagilar ko’rsatilgan: (a) - T-triggerning shartli belgisi, (b) - ikki pog’onali RS-trigger asosida bajarilgan T-triggerning struktur sxemasi, (v) - ikki pog’onali D-trigger asosida bajarilgan T-triggerning struktur sxemasi, (g) – asinxron T-trigger ishining vaqt diagrammasi.

a) b) v) g)

T-trigger o’z xolatini qar bir kirish impulsi ta'siridan o’zgartiradi va bunda chikish impulslar chastotasi kirish impulslar chastotasidan ikki barobar kam bo’ladi.

T - triggerning sxemasini IS SN7474 (K155TM2ning analogi) D-triggerning bo’sh elementida yig’ib olish mumkin.

T - triggerning ishlashini kurilgan vaqt diagrammasi orkali o’rganish tavsiya etiladi.

6-rasmda keltirilgan bir pog’onali sinxron JK-trigger ikkita J va K ma'lumot kanali va sinxronizasiyalash kirishiga ega. Bundan tashqari, trigger S=0 da triggerni kerakli qolatga majburiy o’tkazish uchun ulanadigan R va S asinxron kirishga ega. Bu qolatda, sinxron qurilmadagiday S=1, asinxron kirishlarga 1 signali berilishi zarur. RS turdagi triggerdan farqli ravishda, bu trigger J=1 va K=1 bo’lganida avvalgi holatni inkorlaydi. Ammo, bir poqonali JK- triggerlar bunda barqaror ishlamaydi, chunki generasiya rejimiga o’tib qolishi mumkin, agar asinxron triggerdagi kirish signali JK-triggerning xolatini o’zgartirish uchun ketadigan vaqtdan katta bo’lsa, sinxron triggerda esa, agar sinxroimpuls davomiyligi trigger xolatini o’zgartirish vaqtidan katta bo’lsa. Shu sababdan bazis elementlarda faqat ikki pog’onali JK-triggerlar mavjud.

Ikki pog’onali universal triggerlar sxemasi ishlashda yuqori barqarorlikka ega.



6-rasm. Bir pog’onali sinxron JK-trigger

Sinxroimpuls (S=0) yo’qligida trigger 1 qolatga S=1 yuborish, yoki 0 qolatga R=1 yuborish orqali o’tkazilish imkonini beruvchi sinxronlanmaydigan o’rnatish R va S kirishlariga ega. Sxema holatini o’zgartirmaydigan signallar o’rnatilgan holatda R=S=0, triggerda qayta ulash sinxronlovchi va ma'lumot kirishlari ta'sirida bajariladi (S=1bo’lgan qolda).Universal ikki poqonali triggerlar qaysi turligidan (RS, D, JK va q.z.) qat'iy nazar, ularning prinsipi bir xil: ikki taktli sinxron trigger bir vaqtda ma'lumot qabul qilishlari man etilga ikki qismdan iborat. Birinchi va ikkinchi pog’onalarni tuzish uchun yozishni statik boshqaruvli sinxron triggerlardan foydalaniladi. Agar sinxronizasiya kirishiga S=1 berilayotgan bo’lsa, unda birinchi pog’ona tomonidan kirish ma'lumoti sinxroimpuls davomligida qabul qilinadi. Birinchi pog’ona triggeri asosiy deyiladi. Agar sinxron kirish holati 0 (S=0) ga teng bo’lsa, unda birinchi pog’onaga ma'lumot qabul qilinishi ta'qiqlanadi, triggerning ma'lumot yoki o’rnatilish kirishlarida signal almashtirishga ruhsat beriladi, ikkinchi holat esa birinchi pog’onadagi ma'lumot (qolat) ni qabul qiladi (ko’chiradi).

7,a-rasmda ikki pog’onali JK-trigger sxemasi keltirilgan. Uslovnoe oboznachenie3.7,b-rasmda IS SN7472 (K155TV1 analogi) JK -trigger shartli belgisi har bir J, K kirishga 3 I mantiqi bilan va qo’shimcha R va S o’rnatish kirishlari bilan ko’rsatilgan. JK-turdagi trigger haqiqiylik jadvali 3.3-jadvalda ko’rsatilgan.

a) b)

7-rasm. Ikki pog’onali universal JK -triggerning sxemasi a) va shartli belgisi b).

3-jadval

t vaqt					(t+1) vaqt
Chiqishlar		Kirishlar			Chiqishlar (Taktli impuls berilgandan so’ng)
Q	Ō		J	K		Ō	Q
0	1		0	0		0	1
0	1		0	1		0	1
0	1		1	0		1	0
0	1		1	1		1	0
1	0		0	0		1	0
1	0		0	1		0	1
1	0		1	0		1	0
1	0		1	1		0	1

JK - triggerning uch xil ish uslubi mavjud. Birinchi uslubda J va K ma'lumot kirishlariga "1" ga teng keladigan signal yuboriladi, S kirishga sinxronlashtiruvchi impuls beriladi. Bunday paytda JK trigger ikkita bo’luvchi rejimda, ya'ni hisoblash rejimida (T-trigger singari) ishlaydi. Ikkinchi uslubda J va K ma'lumot kirishlarga parafazli mantiqiy signal yuboriladi. Bunday paytda trigger J va K kirishlari bilan ma'lumotning sinxron yozuvi rejimida ishlaydi. Taktli impuls berilganidan so’ng ma'lumot Q va chiqishlarida paydo bo’ladi, ya'ni navbatdagi yacheykaga (triggerga) suriladi. Uchinchi ishlash uslubi rejim o’rnatishdan iborat. Unda ma'lumot "0" daraja tarzida R yoki S kirishlariga yuboriladi. Bunday sharoitda triggerni "0" yoki "1" qolatga (J, K, C kirishlarining holati erkin) majburan o’tkazilishi sodir bo’ladi. JK ning muhim afzalligi shundan iboratki, birinchidan, u RS -trigger kabi taqiqlangan signallar kombinasiyasidan sohit, ikkinchidan, u universal trigger qurilmasi qisoblanadi, chunki uning asosida kirish-chiqishlarning tashqi ulanishi yordamida qar qanday bo’lak trigger yig’ish mumkindir (3.8-rasm). 3.8-rasmda quyidagilar aks ettirilgan: (a) - T turdagi trigger (V=1 bo’lganda); (b) -D turdagi trigger; (v) -RS turdagi trigger.

a) b) v)

8-rasm. JK-trigger asosida T, D va RS triggerlar

3. Ish joyi ta’rifi

Laboratoriya ishi kompyuterda, Proteus 7.0 dasturida bajariladi. Trigger sxemalarining ma'lumot kirishlariga beriladigan "0" va "1" mantiqiy signallari qo’lda kiritiladi. Takt impulslari imitatorlar yordamida qo’lda yoki impulslar generatori yordamiida avtomatik kiritiladi. Trigger sxemalarining grafik tasviri (flip-flops) va elementlari komponentlpr bibliotekaning (Modeling Primitives) podkategoriyasidan tanlanadi. Taktli impulslar generatori (CLOCK) komponentlar bibliotekasidagi (Debugging Tools) podkategoriyasidan tanlanadi.

4. Laboratoriya ishiga topshiriq

1. Triggerning ishlash prinsipini o’rganish.

2. RS-asinxron trigger yig’ish, ishlashini o’rganish, haqiqiylik jadvalini tuzish.

3. RS-sinxron trigger yig’ish, ishlashini o’rganish, haqiqiylik jadvalini va ishining vaqt diagrammasini tuzish.

4. D - asinxron trigger yig’ish, ishlashini o’rganish, haqiqiylik jadvalini tuzish.

5. D-sinxron trigger yig’ish, ishlashini o’rganish, haqiqiylik jadvalini va ishining vaqt diagrammasini tuzish.

6. JK-bir pog’onali trigger yig’ish va ishlashini o’rganish.

7. JK-ikki pog’onali trigger yig’ish, ishlashini o’rganish, haqiqiylik jadvalini va ishining vaqt diagrammasini tuzish.

8. Proteus 7.0 ga kiruvchi D -trigger sxemalaridan foydalanib, T turdagi trigger sxemasini yig’ish va ishlashini o’rganish.

9. Proteus 7.0 ga kiruvchi JK-trigger sxemalaridan foydalanib T, D, RS turdagi trigger sxemalarini yig’ish va ishlashini o’rganish.

10. Triggerning xolati o’zgarishi kirish impulsning front yoki srez (ort tomoni) qismidan ro’y berishini aniqlash lozim.
5. Ishni bajarishga doir ko’rsatmalar

8 va 9-topshiriqlarni bajarish uchun komponentlar biblioteka (Modeling Primitives) podkategoriyasidan tanlanadigan D, RS i JK triggerlarning universal grafik sxemasi (flip-flops) dan foydalanish zarur. Trigger sxemalarini tuzish "sichqoncha" yordamida qo’lda bajariladi. Signallar qiymati sxema chiqishlariga ulanadigan mantiqiy analizatorlar yordamida aniqlanadi. Trigger ishining vaqt grafikini tuzish uchun takt impuls generatori va ossilografdan foydalaniladi.

Ossillograf kirishiga takt impuls generatori va tekshirilayotgan trigger chiqishlari ulanadi.

6. Hisobot mazmuni

Hisobotda quyidagilar bo’lishi shart: 1) ishning maqsadi; 2) D, RS va JK triggerlarning shartli grafik ko’rinishini va ta'rifini keltirish; 3) haqiqiylik jadvalini to’ldirish; 4) o’qituvchi topshiriqiga ko’ra ikkita trigger ishining vaqt diagrammasi tuzish lozim.

7. Nazorat savollari

1. Nimaga ikki pog’onali D va JK triggerlar universal deb ataladi?

2. SN7474 IS li D -triggerning xolati o’zgarishi kirish impuls

ning front yoki srez (ort tomoni) qismidan ro’y beradi?

3. SN7472 IS li JK -triggerning xolati o’zgarishi kirish impuls

ning front yoki srez (ort tomoni) qismidan ro’y beradi?

4. JK-trigger necha ishchi rejimga ega?

5. Sinxron kirish signalining qanday qiymatida ikkitaktli trigger holati o’zgaradi?

6. Bir pog’onali JK-sinxron triggerda J va K kirishlari bo’yicha ma'lumot yozilishida, R va S o’rnatish kirishlarida signallar qanday qiymatga ega?

7. Ikki taktli sinxron triggerning birinchi va ikkinchi pog’onasi qo’llanishi nimaga mo’ljallangan?

8. Bir pog’onali va ikki pog’onali triggerlar nimada farqlanadi?

9. Asinxron va sinxron triggerlarning farqi nimada?

10. Sinxron triggerlarda qo’shimcha asinxron kirishlar nimaga mo’ljallangan?