Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

2.18-rasm. Kranlarni ish siklidagi xarakat operatsiyalari:
a - og‘ir vaznli yuklami platformadan ikki konsolli chorpoyali kran bilan tushirish jarayoni; b -
sochiluvchan yuklarni yarim ochik vagonga greyfer bilan jixozlangan aylanuvchi strelali kran bilan ortish
jarayonini.
Aylanuvchi strelali kranlar chikarib ko‘yiladigan tayanch (autriger)larga
maxkamlanib ishlaganida yoki to‘kiluvchan yuklar bilan ortish-tushirish ishlarini
bajarganida ish siklining vaktini kuyidagi formula orkali aniklash mumkin: chunki
aylanuvchi strelali kranlar chikarib ko‘yiladigan tayanch (autriger)larga
maxkamlanib ishlaganida yoki to‘kiluvchan yuklar bilan ortish-tushirish ishlarini
bajarganida, ish sikli davomida kran xarakati arnasdan bir joyda mukim turib
ishlaydi (2.18-rasm, b).

---

81
Kranlarning ekspluatatsion unumdorligini (2.15) formula orkali aniklash
mumkin, ya’ni:
(2.21)
bu erda, - smena vakti, soat;
- ortish-tushirish mashinalaridan vakt bo‘yicha foydalanish koeffitsienti (0,5-0,75).
Kranning yuk ko‘tarish yuritmasiga zaruriyatli kuvvat kuyidagi formula
orkali aniklanadi:
(2.22)
bu erda, - yuk massasi (kranning nominal yuk ko‘tarishi), kg;
- kranni ilib olish moslama (ilgak, sirtmok, greyfer va x.k)larning massasi,
kg;
- yuk ko‘tarish tezligi, m/s;
- o‘lchamlarni aylantirish koeffitsienti;
- yuk ko‘tarish me xanizmining foydalinish koeffitsienti (= 0,75-0,85).
Kranning xarakatlanish mexanizmi va kran aravachasining xarakatlanish
mexanizmi yuritmalariga zaruriyatli kuvvat kuyidagi formula orkali aniklanadi:
kranning
(2.23)
(2.24)
bu erda: - munosib ravishda kranning va kran aravachasining xarakatlanishdagi
umumiy statik karshilik, N;
- munosib ravishda kranning va kran aravachasining xarakatlanish tezligi,
m;
- xarakatlanish mexanizmining foydali ish koeffitsienti (= 0,90+ 0,95);
- erkin tushish tezlanishi, m/s2.
Kranning va kran aravachasining xarakatlanishdagi umumiy statik karshilik
g‘ildirakni relsda, g’ildirak podshipniklaridagi, g‘ildirak kirrasining relsda
ishkalanish kuchi va kran osti (aravacha osti) yo‘llari nishabligidagi karshiliklar
yig‘indisidan iborat bo‘lib kuyidagi formulalar orkali aniklanadi:
(2.25)
(2.26)
bu erda: - yuk massasi (kranning nominal yuk ko‘tarishi), t;
- kranning, kran aravachasining va ilgakning massasi, t;
- xarakatlanishdagi solishtirma karshilik, N (4- jad);
- kran osti (aravacha osti) yo‘llarining ko‘ndalang nishablik joizligi;
1000 - o‘lchamlarni aylantirish (o‘tkazish) koeffitsienti.
Xisob-kitoblarda a ning kuyidagi kiymatlari kabul kilinadi: a = 0,001 ko‘prikli
kranlar uchun; a = 0,003 chorpoyali kranlar uchun; a = 0,002 yuk aravachalari
uchun.

---

82
4-jadval
Xarakatlanishdagi solishtirma karshilik
Podshipniklar
G‘ildirak (sapfa) diametri, mm
200 
(55) 250 
(60) 320 
(70) 400 
(80) 500 
(90) 630 
(100) 710
(125)
Sirpanuvchi 
320 280 260 235 215 195 190
Dumalovchi 
75 65 55 50 40 40 40