Transport vositalarida ishlatiladigan ekspluatatsion

Harorat 
С
2.2.-rasm. 
Yonilg‘i haydashning egri chiziqlari:
1-qishki benzin; 2-yozgi benzin, 3-qishki dizel yonilg ‘isi, 4-yozgi dizel
yonilg'isi, 5-avaatsiya benzini.

---

Ta’minlash tizimining normal ishlashiga xalaqit beradigan 
haroratda ikki xil omil mavjud, birinchisi - benzin to‘yingan 
bug‘larining o‘rtacha bosimi va ikkinchisi 70 °C da bug‘lanadigan 
fraksiyalar miqdoridir.
Ba’zi yonilg‘ilaming haydash egri chizig‘i 2.2-rasmda ko‘r- 
satilgan.
Benzinning bug‘lanish jarayoniga uning qovushqoqligi, zichligi, 
sirt tarangligi ta’sir ko‘rsatadi, bu jarayon asosan haroratga bog‘liq 
bo‘ladi. Benzinlarning yengil fraksiyalari (egri chiziqda 10% 
yonilg‘ining qaynay boshlashidan to qaynab bug‘languncha bo‘lgan 
oraliq) yurgizib yuborish frakiyalari deb ataladi. Bu fraksiyalaming 
ma’lum miqdori dvigatelni yurg‘izib yuborish va qizdirish uchun 
kerak bo'ladi. Agar benzin yomon 
berkitilgan rezervuar va 
baklarda saqlansa, bug‘langanda uning yurg‘izib yuborish xossalari 
keskin yomonlashadi.
Yonilg'ida osongina bug‘lanadigan fraksiyalaming juda ko‘p 
bo‘lishi maqsadga muvofiq emas. Bu xolda karbyuratorli dvigatel- 
larning yonilg‘i naychalarida bug‘lar tiqilib qoladi va buning 
natijasida dvigatel normal ishlamaydi (o‘ta qizib ketadi, quw ati 
pasayadi, ba’zan to‘xtab qoladi va uni sovitmasdan yurgizib yuborish 
mumkin bo‘lmay qoladi) dizel dvigatellarida esa yonilg‘i kuchli 
yonshiga olib keladi. Bu hodisa ko‘pincha qishki sort benzinlarini 
yozda ishlatganda sodir 
bo‘ladi. Shuning 
uchun ham yengil 
fraksiyalaming miqdori cheklanadi, benzin qaynay boshlash harorati 
35°C dan past bolm asligi lozim.
Benzindagi yengil fraksiyalar qaynay boshlagan harorat bilan 
og‘ir fraksiyalaming qaynashi to'xtagan harorat oralig‘i benzinning 
ekspluatatsion xossalari uchun katta ahamiyatiga ega. Bu oraliq 
qancha qisqa bo‘lsa, dvigatelni yurgizib yuborishga shuncha kam vaqt 
sarflanadi va dvigatelning tirsakli vali aylanish tezligini oshirish 
xususiyati shuncha yuqori bo‘ladi. Dvigatelning bu xususiyatlari 
benzinning mediana issiqligi deb ataladigan qaynash harorati bilan, 
ya’ni benzin tarkibidagi fraksiyalaming 50% bug‘lanadigan harorat 
bilan aniqlanadi.

---

2.3-rasm. Benzinning fraksion tarkibi egri chizig‘i
Yonilg‘ining 10 % dan 95 % gacha qismi qaynab bug‘lana- 
digan harorat uning asosiy qismining bug‘lanishini xarakterlaydi. U 
ish fraksiyasi deb ataladi. Dvigatelning ish xarakteri, qizish muddati 
karbyuratorli dvigatellarni bir ish rejimidan boshqasiga tez o‘tkazish 
imkoniyati (yonilg‘ini qabul qiluvchanligi) ish fraksiyasiga bog‘liq.
Standartda ish fraksiyasi 50% qaynash nuqtasi bilan norma- 
lanadi. U qancha past bo‘lsa, yonilg‘ining tarkibi shuncha bir xil 
bo‘ladi hamda dvigatel shuncha turg‘un ishlaydi.
Nihoyat, haydash jarayoni oxiridagi harorat ta’sirida og‘ir frak­
siyalar to‘la bug‘lanadi va bu harorat dvigatelning xizmat muddatiga 
katta ta’sir ko‘rsatadi. Agar haydash harorati 205°C ga yetganda 
benzinda ishlovchi dvigatel qismlarining yeyilish tezligi 
100
% ni 
tashkil etadi deb qabul qilsak, 160 °C da u 60% ga, 230 °C da 150% 
ga teng bo‘ladi.
Benzin tarkibidagi fraksiyalar uning solishtirma yonish issiqligini 
belgilab beradi. Aviatsiya benzinining bu ko‘rsatkichi avtomobil

---

benzinlarining ko‘rsatkichidan yuqoridir. 
Shu tufayli dvigatel 
aviatsiya benzinida ishlatilganda ko‘proq quw at beradi.
2.1-Jadval