Transport tizimlari boshqaruvi fakulteti

Yo’nаlishdа аvtobuslаrhаrаkаtinozimlikboshqаruvi.

Nozimlik boshqaruv murakkab tizim bo’lib u quyidagi qismlardan iborat bo’ladi:

Nozimlik boshqaruv tiziminig asosiy tarkiblari.
Nozimlik boshqaruvi tizimining qismlari bir-biri bilan uzviy bog’liq bo’lib, tizim o’zining funksional vazifalarini bajarayotganida tezkorlikni, aniqlikni, boshqaruvning eng yangi va zamonaviy texnologiyalarini qo’llashni ta’minlashligi kerak. Nozimlik xizmati tashkiliy tarkibi shahardagi avtobus saroylari soniga, harakatlanayotgan avtobuslar soniga, yo’lovchilarni tashish hajmiga, yo’nalishlar soniga va harakat chastotasiga qarab 5 ta guruhga ajraladi:

Guruh	Shahar aholisi soni
1	50 ming kishigacha
2	50-100 ming kishigacha
3	100-250 ming kishigacha
4	250-500 ming kishigacha
5	500 ming kishidan ko’p

Harakatni nozimlik boshqarish texnologiyasining funksiyalari va tarkibiy qismlari rasmlarda keltiilgan.



Nozimlik boshqarish texnologiyasining tarkibiy qismlari.




XULOSА
Jamoat transportining barqarorligi muhim omil hisoblanadi. Amerikalik tadqiqotchilarning xulosalariga ko’ra, jamoat transportidan foydalanuvchilarning 90 % dan ortig’i shaxsiy avtomobillarga ega emas. Shu sababli, bu kabi ko’p sonli aholining harakatchanligi, ishga o’z vaqtida borib kelishi, tibbiy xizmat olishga borishi hamda dam olish joylariga borishi uchun jamoat transportining barqarorligi muhimdir. Shuningdek, shaharlarda jamoat transportidan oqilona foydalanish, shahar yo’llaridagi tirbandliklarni, havoga chiqayotgan ko’plab zararli gazlarni kamaytirishga, energiya va neft sarfini tejashga yordam beradi.
Xorijiy shaharlar tadqiqotlarini tahlil qilib, quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin:
• Maxsus (ajratilgan) jamoat transporti yo’laklari jamoat transporti tezligini oshirishning samarali usuli hisoblanadi (yo'lovchilar avtobus yo'nalishlarini ijobiy baholaydilar, chunki ushbu bo'laklarni kiritishda sayohat vaqti kamayadi).
• Tezlik jamoat transportidan foydalanuvchilar soniga ta'sir qiladigan yagona omil emas. Yetarlicha miqdordagi avtobuslar bo'lishi ham kerak. Qulay yo'nalishlarni rejalashtirish kerak va qatnovning sifati yo'lovchilar talablariga javob berishi kerak.
• Ajratilgan avtobus yo'lakchalari kiritilganda, jamoat transportidan foydalanuvchilar soni o'zgarishi bilan bir vaqtda o'zgarmasligi mumkin. Jamoat transportining afzalliklarini namoyish etish ko'p vaqt talab qiladigan jarayondir.
• Xususiy avtomobil egalari ko'pincha jamoat transporti bo'laklarining kiritilishidan mamnun bo'lmasalar ham, Monreal va Turin aholisi avtobus qatnovlarining ko'payishini ijobiy baholadi.
• Xelsinki shahrida bu nafaqat ajratilgan avtobus yo'lakchalari, balki tranzit signallar ustuvorligi (TSP) tizimi ham muvaffaqiyatli amalga oshirildi.
• Amsterdam eng ko'p jamoat transporti yo'nalishlariga ega shahar. Avtobus yo’laklarini kengaytirish ishlari bunday bo'laklar kerak ekanligini isbotlaydi.
• Tirbandliklarga duch kelganda jamoat transportidan foydalanishni yaxshilashni rag'batlantirish ham samarali yechim hisoblanadi.
Avtobus yo'laklarining joriy etilishi yo'l tizimini qayta tashkil etishga bog'liq bo'lishi mumkin:
• Mavjud harakat qatorlarini avtobus bo'lagi sifatida qayta belgilash;
• Qo'shimcha bo'laklarni ta'minlash uchun mavjud bo'laklarni toraytirish;
• Yangi bo'lak qo'shish uchun ko'chani kengaytirish;
• Avtobus qatorini ta'minlash uchun ko'chada to'xtash joyini (yarim kunlik yoki to'liq vaqtli) cheklash.
Bularning natijasida, avtobus qatnovi yo'lagi bo'ylab harakatlanadigan avtobuslarni yaxshilashga yordam beradi. Ularning operatsion ko'rsatkichlari (vaqt reyslari, tezlik va ishonchlilik) yaxshilanadi, ammo qolgan umumiy transport harakati qarama-qarshi ta'sirga duch kelishi mumkin. Avtobus yo’laklari sxemalarini amalga oshirish natijasida yuzaga keladigan ta'sirlarni oldindan aytib bo'lmaydi. Umumiy iqtisodiy foydasi (Hounsell va McDonald, 1988) safar vaqtlari bilan bog'liq bo’lib 80% ni tashkil qiladi, hamda boshqa jihatlari ham bo'lishi mumkin. Ushbu barcha salbiy va ijobiy ta'sirlarni avtobus yo'nalishini rejalashtirayotganda mutaxassislar tomonidan e'tiborga olinishi kerak. Hozirgi kunda qaysi o’zgarishlar bizga muhim ekanligini aniqlab olishlari kerak.
Avtobus yo'laklaridan foydalanishning asoslanishi quyidagilarga bog'liq ekanligi ta'kidlandi, tirbandlik darajasi, shuningdek o'rganilayotgan yo'lakdagi avtobuslarga talab darajasi bilan. Ba'zi avtobus bo'laklari faqat ish soati davomida ishlaydi, qolgan vaqtlarda umumiy harakatlanish bo'lagi yoki to'xtash joyi sifatida ishlaydi.
Ba’zida mahalliy hokimiyat avtobus yo'lagini 24 soat jadvalda saqlashni afzal ko'rishadi. Buning asosiy sabablari, xizmat ko'rinishini saqlab turish va jamoat transportida reklama qilishdir


АDАBIYOTLАR

1. 
   Marija Burinskienė, Modesta Gusarovienė, Kristina Gabrulevičiūtė-Skebienė “ THE IMPACT OF PUBLIC TRANSPORT LANES ON THE OPERATING SPEED OF BUSES “, 2014.
   
2. 
   Wikipedia, information about “ BUS LANE “
   
3. 
   .B.А.Xo’jаyev «Аvtomobillаrdа yukvа yo’lovchilаrtаshish аsoslаri». T.: «O’zbekiston», 2002
   
4. 
   I.V.Spirin. «Orgаnizаsiyaiuprаvleniyepаssаjirskix аvtomobilnixperevozok». M.: АCADEMA, 2010
   
5. 
   Аvtomobil vа dаryo trаnsportini dаvlаt tomonidаn boshqаrish, tаrtibgа solish vа nаzorаt qilish boyichа normаtiv-huquqiy hujjаtlаr to’plаmi. T.: 200