Transkripsiya haqida ma`lumotlar

MA`LUMOTLAR
1 tlsh. Biror tildagi nutq tovushlarining talaffuzini shartli belgi va harflar vositasida aniq aks ettirish; shu maqsad uchun xizmat qiladigan belgilar tizimi. ◆ Fonetik transkripsiya. Dialek-tologik tadqiqotlarda transkripsiyadan foydalanish.
2 Boshqa tillardagi atoqli otlar, geografik nomlar, ilmiy terminlar va sh.k. tarjima qilinmaydigan soʻzlarni maxsus belgilar tizimi orqali yoki muayyan mil-liy alifbo vositalari orqali aks ettirish; fonetik transkripsiya.
3 mus. Biror soz yoki ovoz uchun moʻljal-lab yozilgan musiqa asarini boshqa soz yoki ovoz ijrosi uchun moslashtirish yoki uni ustalik bilan qayta ishlash.
TRANSKRIPSIYA
TRANSKRIPSIYA (transcriptio koʻchirib yozish) — yozuvning nutq tovushlari talaffuzini aniq ifodalash uchun ishlatiladigan sunʼiy (shartli) turi; nutq boʻlaklari (tovush, boʻgʻin, soʻz)ning tovushiy sifatlarini yozuvda aniq aks ettirish usuli. Transkripsiya, eng avvalo, 2 ga boʻlinadi: ilmiy Transkripsiya va amaliy T. Ilmiy Transkripsiya oʻz xususiyatiga koʻra, fonetik va fonematik Transkripsiya larga boʻlinadi. Fonetik Transkripsiya ogʻzaki nutq (talaffuz) ni barcha xususiyatlari bilan yozuvda aniq aks ettirishni koʻzda tutadi va xorijiy tillar (mas., ingliz tili) lugʻatlarida, til darsliklari va notiqlik qoʻllanmalarida, jonli tilni yozib olishda (dialektologik yozuvlar, fonetika darsliklari va b.) qoʻllanadi.
Fonetik Transkripsiyaning asosiy prinsipi shundaki, talaffuz etilgan har bir tovush yozuvda alohida qayd etilishi kerak. Fonetik Transkripsiya amaldagi biror alifbo asosida, unga nutq aʼzolaridagi ayrim artikulyatsiyalarni aks ettiruvchi ostust belgilari yoki ixtiyoriy oʻylab topilgan belgilar tizimini qoʻshish bilan yaratiladi. Mas., oʻzbek shevalarini oʻrganish maqsadidagi dialektologik yozuvlarda amaldagi alifboda boʻlmagan e o 9 (til oldi a), Oʻ, ʼ (i ning variantlari), o, q (oʻ ning variantlari) va b. belgi (harf)larning qoʻllanishi. Universal Transkripsiya sifatida Xalqaro fonetik uyushma — IPA (International Phonetic Association) tomonidan 1886-y. da lotin grafikasi asosida yaratilgan va doimo takomillashtirib boriladigan xalqaro fonetik alifbo qoʻllanadi.