Toʻyingan uglevodorodlar

---

Toʻyingan
uglevodorodlar
Toʻyingan uglevodorodlar — uglevodorodlarning gomologik qatori, umumiy formulasi
SpN2pQ2. atsiklik birjmalar sinfiga mansub; eng oddiy vakili — metan SN4; bu qatordagi har
qaysi keyingi aʼzo oʻzidan oldingi uglevoroddan SN2 guruh (gomolog) bilan farklanadi. Katorning
boshlangʻich 4 aʼzosining nomi — metan SN4, etan S2N6, propan S3N8, butan S4N10; keyingi
gomologlarning nomi yunoncha sanoq sonlar bilan ifodalanadi, mas., S5N]2— pentan, CgH]8—
oktan, S|()N22—dekan, S16N34— setan. Barcha Toʻyingan uglevodorodlar ning nomiga "an"
qoʻshimchasi qoʻshib aytiladi. Toʻyingan uglevodorodlarning molekulalaridagi uglerod atomlari
bir-biriga oddiy bogʻ bilan bogʻlangan. Butangacha boʻlgan Toʻyingan uglevodorodlar va
neopentan — rangeiz gaz, S5N12 dan to S17N36 gacha —suyuklik, undan keyingilari qattiq
moddalardir. Toʻyingan uglevodorodlar suvda erimaydi, koʻpchilik organik erituvchilarda yaxshi
eriydi. Toʻyingan uglevodorodlar kimyoviy jihatdan inert, shuning uchun ham ularga parafinlar deb
nom berilgan. Lekin nisbatan qattiq sharoitda ulardagi vodorod atomlari boshqa atom va
guruxlarga almashinishi mumkin; ana shu reakdiyalar asosida koʻpgina muhim sanoat
mahsulotlari olinadi; chunonchi: Toʻyingan uglevodorodlarni xlorlab, metilxlorid, metilenxlorid,
xloroform; nitrolab—nitroparafinlar; kuyi Toʻyingan uglevodorodlarni oksidlab spirt, aldegid,
keton va kislotalar olinadi. Toʻyingan uglevodorodlarni katalitik degidrogenlab olefinlar
(propilen, butenlar), diolefinlar (butadiyen, izopren), izomerlab izobutan va izopentan hosil
qilinadi. Toʻyingan uglevodorodlar toshkoʻmir, yonuvchi slanetslarni haydab ham olinadi.
Toʻyingan uglevodorodlar neftda (5—60%), oʻsimliklarda, asalari mumida boʻladi. Ozokerit
deyarli yuqori Toʻyingan uglevodorodlardan iborat; tabiiy gazda 99% gacha metan bor.
Toʻyingan uglevodorodlar plastmassalar, sintetik kauchuk va tolalar, yuvuvchi moddalar olishda
muhim xom ashyo hisoblanadi; erituvchilar sifatida qoʻllanadi.
[1]

---

Soʻnggi tahrir 8 oylar avval Asadbek Botirqulov tomonidan amalga oshirildi
Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
1. "Toʻyingan uglevodorodlar" 
OʻzME
. 
T-harfi (http://n.ziyouz.com/books/uzbekiston_milliy_e
nsiklopediyasi/O'zbekiston%20Milliy%20Ensiklopediyasi%20-%20T%20harfi.pdf)
 Birinchi
jild. Toshkent, 2000-yil
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada 
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
 (2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Kimyoga oid ushbu maqola 
chaladir
. Siz uni 
boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?ti
tle=To%CA%BByingan_uglevodorodlar&action=edit)
 
Vikipediyaga
 yordam berishingiz
mumkin.
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=To
ʻ
yingan_uglevodorodlar&ol
did=2139446
" dan olindi
Manbalar

---