To’xtasinov Faryozbek

Ultratovushli tebranishlar. Siz bilan biz eshitadiga eng past tovushlar 

chastotasi soniyasiga 20 tebranish, yoki 20 Gerts (Hz) ni tashkil qiladi. Bu birliklar 

nemis fizigi Genrix Gerts (1857-1894) sharafiga atalgan. Eng baland eshitiladigan 

tovushlar chastotasi esa 20000 Hz (20 kHz) bo‘lib, undan yuqorisini inson quloqlari 

eshitmaydi. Bu chastotadan yuqori chastotadagi tovush to‘lqinlari 

«ultratovushlar» deyiladi. 

Ultratovushni hosil qilish. Ultratovushni ko‘plab jonivorlar, shu jumladan 

itlar ham eshitishadi. Bunday qobiliyat ko‘rshapalaklarga mutlaqo qorong‘i 

sharoitlarda ham aniq mo‘ljal olish imkoniyatini beradi. Ular 200 kHz dan yuqori 

---

-  4   - 

 

chastotada chiyillagan tovush chiqarib uchadi va uning har xil hashoratlar, jismlardan 

qaytishini ilg‘agan holda harakatlanib, ov qiladi. 

Inson esa ultratovushni harbiy sohada va tibbiyotda keng qo‘llaydi. Bizning 

tana to‘qimalarimiz ultratovushni yaxshi o‘tkazadi va bu ichki organlarga tibbiy 

tashxis qo‘yishda (UZI) muhim vositalardan biri hisoblanadi. 

Eshitish chastotasidagi tovushlarni qog‘oz yoki metall diafragmaning o‘ta 

tezkor tebranishlari orqali hosil qilinadigan oddiy dinamik yordamida olish mumkin. 

Lekin diafragmani ultratovush chiqaradigan darajada tebrantirishni imkoni yoq. Bu 

maqsadda maxsus qurilma - o‘zgartirgichda hosil qilinadi. Bunda o‘zgartirgich asosida 

yotgan kristallning qirralariga o‘zgaruvchan elektr tokinin ta'siri ostida ultratovush 

to‘lqinlari paydo bo‘ladi. Bunday usulada olingan ultratovush bilan masalan, oddiy 

usulda tozalash qiyin bo‘lgan kiyimlarni tozalash yoki nozik mexanizmli soatlarni 

tozalash mumkin.