Тovar moddiy zahiralar hisobi

1.2 Тovar-moddiy zahiralarni baholash tartibi.

Тovar-moddiy zahiralarini baholashda ularni tannarxi yoki sof sotish qiymatlari bo’yicha hisobga olish mumkin. ТMZ larini hisobga olishda shu ikkala qiymatidan qaysi biri kichik bo’lsa o’sha qiymat bo’yicha hisobga olinadi. ТMZlarini tannarxi yoki sof sotish qiymatlari bo’yicha hisobga olishda turli usullardan foydalanish mumkin. Ularni asosiylari quyidagi chizmada keltirilgan (7.1):
ТMZ tannarxi bo’yicha hisobga olinganda uning tarkibiga ТMZlarini sotib olish (xarid qilish), olib kelish va joylashtirish bilan bog’liq barcha xarajatlar, ularni qayta ishlash xarajatlari va boshqa xarajatlar kiritiladi.



7.1-chizma. ТMZlarini baholash usullari
Demak, ТMZ sotib olish bilan bog’lik xarajatlarga quyidagilar kiradi:
tovar-moddiy zahiralarini harid qiymati;
import zahiralar uchun bojxona bojlari va to’lovlari,
mahsulotni sertifikatsiyalash xarajatlari;
tayyorlov vositachilik tashkilotlariga to’langan komission to’lovlar;
soliqlar (korxona keyinchalik qaytarib olishi mumkin bo’lganlardan tashqari, masalan, QQS);
zahiralarini sotib olish bilan bog’lik transport-tayyorlov xarajatlari, xizmat ko’rsatish xarajatlari va zahiralarni sotib olish bilan bog’liq boshqa xarajatlar. Korxonalarning tovar-moddiy zahiralari tarkibi xilma-xil bo’lganligi uchun ham ular turlicha tayyorgarlik holatida bo’li-shi mumkin. Shuning uchun ham ularning ba’zilari, ya’ni hech qanday ishlov berilmaganlari xarid narxlari bo’yicha hisobga olinsa, boshqa-lari, ya’ni ma’lum qayta ishlovlardan o’tganlari, ushbu holatga kelguncha ketgan barcha xarajatlarini o’z ichiga olgan holdagi qiymatida aks et-tiriladi.
Qayta ishlash xarajatlari tayyor mahsulot ishlab chiqarish bilan bevosita (to’g’ri) yoki bilvosita (egri) xarajatlarga, shuningdek, o’zgaruvchi va o’zgarmas xara-jatlarga ajratilishi mumkin.
Bevosita xarajatlar - bu tayyor mahsulotning birligini ishlab chiqarish bilan bevosita bog’lik xarajatlardir. Ular jumlasiga:
ishlab chiqarishga taalluqli moddiy xarajatlari;
asosiy ishlab chiqarish ishchilarining ish xaqi;
ishlab chiqarishga taalluqli ijtimoiy sug’urtaga ajratmalari.
Yuqorida keltirilgan xarajatlar o’zgaruvchi xarajatlar bo’lib hisoblanadi. Chunki, ularning hajmi bevosita mahsulot ishlab chiqarilishi bilan bog’liq – mahsulot ishlab chiqarish hajmi oshsa, uning miqdori ham oshib boradi.