|
Go'shtdagi taklif va talabni prognoz qilish haqida so'z
|
161
|
Bir tovardan olinadigan qo'shma mahsulotlar o'rtasidagi yaqin bog'liqlik tufayli qo'shma mahsulot narxlari taklif egri chizig'iga ta'sir qiladi. Masalan, cho'chqa go'shti, qo'shimcha qovurg'alar va jambonlar cho'chqa go'shti yoki bug'doy tana go'shtining qo'shma mahsulotlari (ya'ni, kichik mahsulotlar)dir. Shunday qilib, ushbu mahsulotlarning birida narxning oshishi boshqa qo'shma mahsulotning taklif egri chizig'ini o'ngga, narxning pasayishi esa taklif egri chizig'ini chapga siljitishi mumkin.
Tovar ishlab chiqarish jarayonida tannarxning sezilarli o'zgarishisiz yuqori rentabellikka olib keladigan innovatsiyalar ham taklif egri chizig'iga ta'sir qiladi. Yangi ozuqa aralashmalari yoki qo'shimchalar, masalan, ishlab chiqarish xarajatlarini oshirmasdan, tana go'shtidagi yog'siz go'shtning hosildorligini oshirishi mumkin, bu esa taklif egri chizig'ini o'ngga siljitadi.
Institutsional omillar - yerdan foydalanishni cheklash yoki atrof-muhit ifloslanishi ustidan nazoratni amalga oshirish orqali tovar ishlab chiqarish jarayoniga ta'sir ko'rsatadigan davlat dasturlari ham taklif egri chizig'iga ta'sir qilishi mumkin. Oziqlantiruvchi operatsiyalarda chiqindilarni yo'q qilish bo'yicha ko'rsatmalar, masalan, bu operatsiyalarning narxini oshirishi, chorvachilikni kamroq foyda keltirishi va taklif egri chizig'ini chapga siljitishi mumkin.
Foiz stavkalarining sezilarli o'zgarishi - yana bir institutsional omil - taklifga ham ta'sir qilishi mumkin. Masalan, yangi texnologiyalarni o'zlashtirmoqchi bo'lgan yoki podalar sonini ko'paytirishga intilayotgan chorvadorlar uchun moliyalashtirish xarajatlarini oshiradigan foiz stavkalarining oshishini olaylik. Yuqori xarajatlar ishlab chiqarishni yaxshilashni kechiktirishi mumkin. Xuddi shu tarzda, stavkalarning pasayishi texnologik innovatsiyalarning kuchayishiga, ishlab chiqarish samaradorligining oshishiga va rentabellik egri chizig'ining o'ngga siljishiga olib kelishi mumkin (boshqa omillar doimiy bo'lib qoladi).
Taklif egri chizig'ining siljishiga olib keladigan ba'zi omillar o'z ta'sirini uzoq vaqt davomida emas, balki darhol his qiladi. Bularga qattiq ob-havo, kasallik va zararkunandalarning tarqalishi kiradi, bu esa ta'minot egri chizig'ining chapga siljishiga olib keladi (boshqa barcha omillar doimiy bo'lib qoladi). Kasallik holatida, masalan, hayvonlarni etkazib berish zanjiridan butunlay olib tashlash yoki ularni vaqtincha etkazib berish zanjiridan olib tashlashga majbur qiladigan dori-darmonlar bilan davolash kerak bo'ladi. Ikkala holatda ham chorva mollarining qisqarishi darhol sodir bo'ladi.
Boshqa hollarda, ta'minot zanjiriga ta'sir qiluvchi omillar darhol va uzoq muddatli ta'sirga ega bo'lishi mumkin. Masalan, 1986 yildagi Sut yetishtirishni toʻxtatish dasturi shartlariga koʻra, AQSh hukumati 14000 ta sut yetishtiruvchi fermerlardan 1,55 million bosh qoramol sotib oldi va 18 oy davomida chorva mollarini soʻydi. Ishtirokchi fermerlar sigirlarini hukumatga sotgandan keyin kamida uch yil davomida sut biznesidan chetda qolishga kelishib oldilar. Natijada sog'in chorva mollari ta'minotiga bevosita va uzoq muddatli ta'sir ko'rsatdi.
162 QISHLOQ XO'JALIGI TOVARLAR VA GO'SHTLARDA SPEKULYATSIYA
TALAB
Tovarlarni investitsiya qilishda muvaffaqiyatga erishish uchun investorlar talabga ta'sir qiluvchi omillarni ham yaxshi tushunishlari kerak. Ular ushbu omillar bilan iste'molchilarning munosabatlari va sotib olish qarorlari o'rtasidagi yaqin aloqani bilishlari kerak.
Taklifda bo'lgani kabi, ba'zi omillar (ya'ni, narx) talab egri chizig'ini yuqoriga va pastga harakatga keltiradi, boshqalari esa talab egri chizig'ining o'zini pastga siljishiga olib keladi. Tovar narxining oshishi bilan tovarga bo'lgan talab pasayadi, ya'ni talab egri chizig'idan pastga siljiydi, natijada tovar miqdori kamayadi (qolganlari teng bo'ladi). Tovarning narxi tushib qolsa, buning aksi sodir bo'ladi.
Talab egri chizig'ining chapga (salbiy ta'sir) yoki o'ngga (ijobiy ta'sir) siljishiga sabab bo'lgan omillarga aholi soni va taqsimotining o'zgarishi, iste'molchi daromadlarining o'zgarishi, o'rinbosarlar narxining o'zgarishi, o'zgarishlar kiradi. qo'shimchalar narxida va iste'molchilarning xohish-istaklarining o'zgarishi.
Keling, ushbu omillarni batafsil ko'rib chiqaylik. Populyatsiyani o'zgartirishning turli usullari mavjud. Asosan yosh aholidan qarigan aholiga demografik siljish bo'lishi mumkin. Natijada, bolalar ovqatiga bo'lgan talab kamroq bo'ladi va keksalar dietasiga mos keladigan oziq-ovqatga bo'lgan ehtiyoj ko'proq bo'ladi. Yoki aholi asosan qishloq emas, balki shahar aholisi bo'lib qolishi mumkin, chunki yoshlar ish topish uchun ko'p miqdorda shaharlarga ko'chib ketishadi. Bunday o'zgarishlarning aksariyati qisqa muddatli emas, balki uzoq muddatli.
Daromad darajasining o'sishi yoki pasayishi talabga ham ta'sir qilishi mumkin, garchi bunday o'zgarishlar odatda oziq-ovqat tovarlariga qaraganda ko'proq iste'mol tovarlariga ta'sir qiladi. Daromad darajasidagi o'zgarishlarni aks ettiruvchi oziq-ovqatlardan biri go'shtdir. Tarixiy ma'lumotlarga ko'ra, daromad darajasi oshganida go'sht iste'molida biroz o'sish kuzatilgan, ammo eng katta ta'sir iste'mol qilingan go'shtni kesishda bo'lgan. Daromad oshganida, bifshteks kabi qimmatroq go'sht bo'laklariga talab ortadi, bu esa bifteklarga talab egri chizig'ining o'ngga siljishiga olib keladi. Xuddi shunday, daromad pasayganda, qimmat go'sht bo'laklariga bo'lgan talab pasayib, talab egri chizig'ining chapga siljishiga olib keladi.
O'rnini bosuvchi tovarlar narxi - boshqa tovarlar o'rnini bosadigan tovarlar - ma'lum bir tovarga bo'lgan talabga ham ta'sir qiladi. Misol uchun, A mahsulotiga yuqori narxlar odatda arzonroq o'rnini bosuvchi mahsulotga, B mahsulotiga talabni oshiradi va aksincha. Boshqacha qilib aytganda, A mahsulotiga yuqori narxlar A mahsulotiga talab egri chizig'ini chapga, B mahsulotiga talab egri chizig'ini o'ngga siljitadi.
Talabga ta'sir etuvchi yana bir omil - bu to'ldiruvchilarning narxi, ma'lum bir mahsulotni yaxshilaydigan, lekin uni iste'mol qilish uchun talab qilinmaydigan narsalar. Ketchup yoki xantal kabi ziravorlar bunga yaxshi misoldir
Go'shtdagi taklif va talabni prognoz qilish haqida so'z
|
163
|
go'shtni to'ldiradi. Ushbu mahsulotlarga talab odatda go'sht narxiga teskari harakat qiladi. Misol uchun, cho'chqa go'shti yoki mol go'shti narxi pasaysa, bunday ziravorlarga talab odatda ortadi. Xuddi shunday, agar go'sht narxi oshsa, ziravorlarga talab odatda kamayadi.
Iste'molchilarning xohish-istaklari talabga ta'sir qiluvchi omillarning yirtqich belgisidir. Iste'molchilarning xohish-istaklarining o'zgarishi natijasi bo'lgan talabning egri chizig'ining o'zgarishini o'lchash juda qiyin, chunki afzallik o'zgarishlarining o'zi osongina ajratilmaydi yoki bevosita kuzatilishi mumkin emas. Ular reklama, sog'liq bilan bog'liq muammolar yoki moda dietalari natijasi bo'lishi mumkin; va ular ko'pincha daromad darajasini oshirish yoki yosh demografiyasini o'zgartirish kabi talabning boshqa o'zgarishi bilan bog'liq.
YETTINCHI QISM
Do'stlaringiz bilan baham: | 
