Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

Nazorat savollari: 
1.
 
Elektron savdoning asosiy jarayonlari. 
2.
 
Elektron tijorat tizimi taraqqiyotini belgilovchi faktorlar. 
3.
 
Ko‘p bosqichli savdo qilish jarayonlari. 
4.
 
Elektron tijoratda - umumiqtisodiy faktorlar haqida tushuncha. 
5.
 
Elektron tijoratda IT-infratizim omillari. 
6.
IT-infratizim faktorlari: raqamli texnologiyalarini, birinchi navbatda 
telekommunikatsiyani rivojlantirish; internet-auditoriyasining kengayib 
va o‘sib borishi.
 
7.
Mobil va kompyuter platformalarini rivojlanish doirasining 
intellektual salohiyati darajasi. 
 
8.
Boshqarish faktorlari: korporativ boshqarish samaradorligi; 
rahbarlar tomonidan yangiliklarni o‘zlashtirish dinamikasi; korrupsiya 
darajasi.
 
9.
 
Huquqiy faktorlar: elektron savdoni huquqiy tartiblash darajasi.
 

---

101 
8-BOB. WEB-SAHIFA-ELEKTRON TIJORATNING 
 ASOSI SIFATIDA 
 
8.1. Web sahifa ta’riflarining tasniflari va modellari 
 
WWWda hujjatlar aniq bir kompyuter platformalariga 
mo‘ljallangan yoki qaysidir format bilan saqlanishini oldindan aytib 
bo‘lmaydi. Ammo kompyuterda ishlayotgan foydalanuvchi qaysi 
terminalda ishlaslidan qat’iy nazar, yaxshi formatlangan hujjatni olishi 
kerak. Bu muammoni HTML andoza tili hal qiladi. HTML (Hyper Text 
Markup Language - gipermatnni belgilash tili) WWWda gipermatn 
hujjatlarni tayyorlash vositasidir. HTML hujjatning tuzilishini 
ifodalovchi uncha murakkab bo‘lmagan buyruqlar majmuyidan iborat. 
HTML buyruqlari orqali matnlar shaklini istagancha o‘zgartirish, ya’ni 
matnning ma’lum bir qismini ajratib olib, boshqa faylga yozish, 
shuningdek, boshqa joydan turli xil rangli tasvirlarni qo‘yish, audio va 
video ma’lumotlarni joylashtirish mumkin. U boshqa hujjatlar bilan 
bog‘laydigan gipermatnli aloqalarga ega. 
Odatda, HTML tilida tahrirlash uchun dasturiy vosita talab 
qilinmaydi, lekin tahrirlash uchun qulay vositalar ko‘p. Ba’zi dasturiy 
vositalarda yaratilgan web - saytlarni ayrim brouzerlar o‘qimasligi 
mumkin. Shuning uchun, odatda, web-ma’lumotlar HTML tili qoidasi 
bo‘yicha kiritiladi. 
HTML internet texnologiyalarida ishlash uchun yaratilgan bo‘lib, 
uning hujjatlari (ASCII kodlarida yozilgan) oddiy matnli fayllarda 
iborat. Ular maxsus belgilangan kodlarni o‘z ichiga oladi. HTML - 
hujjatlarni oddiy foydalanuvchi tomonidan yaratish va tahrirlash uchun 
MS Front Page, Macromedia Dreamweaver va shunga o‘xshash bir 
qancha maxsus dastur vositalaridan foydalanish mumkin. 
MS Windows Notepad (Блокнот) yoki Wordpad tahrirlagichda 
ishlaganda HTML -hujjatlarni matn ko‘rinishida saqlash uchun
«Cохранить как» buyrug‘idan foydalanish kerak. 
Oddiy matnli fayldan HTML - hujjatlar maxsus belgilar kodi 
(teglar) bilan farqlanadi. Bu kodlar hujjatni formatlash, tayyor maketni 

---

102 
aniqlash, boshqa hujjatlarga taalluqli murojaatlarni ifodalash va boshqa 
ko‘pgina amallarni bajaradi. HTML - kodlar, odatda, bosh harflar bilan 
yoziladi. Bu esa, o‘z navbatida, ularni asosiy matndan farqlashni va 
tahrirlashni osonlashtiradi. 
Maxsus kodlar (teglar)da yozilgan HTML - hujjatning natijasini 
ko‘rish brouzer (browser) deb nomlanuvchi dastur orqali amalga 
oshiriladi. Bu kategoriyadagi dastur vositalariga HTML formatdagi 
elektron hujjatlarni ko‘rish uchun mo‘ljallangan vositalar kiradi. 
Zamonaviy brouzerlar nafaqat matn va grafikani, balki musiqani, inson 
nutqini, Internetda radio to‘lqinlarini eshitishni, videokonferensiyalarni 
ko‘rishni, elektron aloqa xizmati bilan ishlashni, telekonferensiyalar 
xizmati bilan tanishish va shunga o‘xshash ko‘pgina imkoniyatlarni
yaratadi. HTML - hujjatlar uchun eng ko‘p qo‘llaniladigan brouzerlarga 
Internet Explorer, Opera va Mazillalarni misol qilib keltirish mumkin.
Brouzerda HTML - hujjatni tahrirlash imkoniyati bo‘lmay, u faqat 
namoyish etadi. Brouzerdan chiqmasdan turib, undagi buyruqlardan 
foydalanib, MS Windows Notepad yoki joriy kompyuterda mavjud 
bo‘lgan boshqa dasturiy vositalar yordamida HTML - hujjatni tahrirlash 
mumkin.