Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

B2B distribution
) mahsulot ishlab chiqaruvchisi va 
uning tarqatuvchisi o‘rtasida o‘zgaruvchan aloqani ta’minlaydi. Bu 
elektron do‘konlarda tovarlar haqidagi axborotni operativ yangilashga 
imkon beradi. 
5.4-rasm.
 Elektron biznes texnologiyalari (sotish) 
Tashkilot to‘liqligicha elektron biznes vazifalarini amalga 
oshirish uchun korporativ portallar (
EIP - Enterprise Information 
Portal
– dasturiy apparat kompleksi) yaratadilar. Ular ishchilar, 
mijozlar, hamkorlarga tashkilotning turli axborot resurslaridan erkin 

---

76 
foydalanishga imkon yaratadi. Bu axborot resurslari: dasturlar, 
korporativ va boshqa ma’lumotlar, tashkilot va korxonalar vazifalari va 
maqsadlari bilan mos keluvchi, taklif qilinuvchi xizmatlar (qidiruv 
tizimlari, elektron pochta yoki e’lonlar elektron taxtachasi, buyurtmani 
bajarish jarayoni olib boruvchi buyurtma tizimi yoki nazorat tizimi). 
Ish mazmuniga ko‘ra portal nafaqat tashqi iqtisodiy muhit bilan 
aloqani amalga oshiradi, balki ishlab chiqaruvchi va iste’molchilar, 
ta’minotchilar o‘rtasida o‘zaro munosabatlar muhitini yaratadi. Masalan, 
xaridlar yoki ta’minot tizimlari texnik-material resurslarga ehtiyojlari 
haqida axborot joylashtirishga, ta’minotchilar qidirish va ulardan tijorat 
takliflarini olish, tenderlar tashkiloti va boshqalar uchun imkon yaratadi. 
Barcha ma’lumot tizimda standartlashtirilgan katalogga mos ravishda 
sinflashtiriladi va saqlanadi.
5.5-rasm.
 Elektron biznes texnologiyalari (ta’minoti) 
 
Elektron biznes tizimlarida o‘ziga xos rolni elektron savdo 
maydonchalari (
e-marketplaces
) o‘ynaydi. Biznesning B2B modelida 
savdo maydonchalari ishtirokchilarga bir nechta asosiy vazifalarni 
ta’minlaydilar. 
Birinchi vazifa – bu umumiy apparat va dasturiy asos 
(platforma)da ta’minotchi va iste’molchilarga ma’lumotlar yetkazish. Bu 

---

77 
orqali savdo kompaniyalari zaruriy axborotlarni ta’minlaydi va 
tranzaksiyalarni bajaradi. 
Ikkinchi vazifa – 
onlayn
to‘lov, logistika va dinamik savdo 
imkoniyati kabi xizmatlar taklifi. Savdo maydonchalarining yana bir 
vazifasi – limitlash, byudjetlash, kreditlash va yig‘ma chegirmalar 
mexanizmlarini taqdim. 
Hozirgi kunda elektron savdo maydonchalari jo‘shqin rivojlanish 
bosqichidadir. Elektron savdo maydonchalari turlarini, tashkillashtirish 
modellarini, boshqaruv xususiyatlarini va misollarni kengroq ko‘rib 
chiqamiz. Elektron savdo maydonchalari ikki asosiy yo‘nalish bo‘yicha 
rivojlanadi. Yo tor sohaga, yo sohalararo jarayonlarga yo‘nalib, mos 
ravishda yo vertikal, yo gorizontal birlashmalarni hosil qiladi.