Toshqinqa qarshi inshootlar. Toshqinqa qarshi gidrouzellardaqi sel-suv omborlari xususiyatlari. Turkumlanishi va inshootlar bo’G’ini tarkibi. Reja

7.2 - rasm.

To‘sqichlararo akkumulyativ ћajmini aniqlash ћisob sxemasi: 1 – to‘sqich.

To‘sqichlararo masofa L, sel qattiq moddalarini yig’ilish uzunligi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
L = H₃/(i₀ - i₁) (7.10)
Bunda H₃ – to‘sgichninq balandligi, i₁ - sel o‘tganidan so‘ng o‘zanning nishabligi, i₀ - sel o‘tganidan oldin o‘zanning nishabligi.
To‘sgichlar tizimidaqi to‘sgichlar balandligi va ularning o‘zaro joylashuvi qattik moddalar yig’ilish qismida sel oqimining maksimal kamaytirilishi, ko‘pdan ko‘p sel chigitlarini to‘plab akkumulyatsiya etilishi va shu bilan sel oqimini qattiq moddalardan yuqori darajada ozod qilinishiga muvofiq qilib belgilanadi.
Sel ushlovchi yakka to‘sgichlar yoki to‘sgichlar tizimini loyiћalashda ћamda ularning qurilishda to‘sqich stvoridagi to‘sgich tanasi yoki maxsus tashkil etilgan yo‘naltiruvchi o‘zan bo‘yicha suvni erkin o‘tkazilishini ta’minlash masalalarini yechish katta aћamiyatga ega. Bunda sellararo davrida odatdagi suv oqimlarini va sel paytida sel sarflaridagi suv qismini o‘tkazilishi ћisobga olinishi shart.
Amalda oldin to‘sqich konstruksiyasi va uning konstruktiv elementlari belgilanadi, keyin to‘sqichni filtratsiyaga va turg’unligiga ћisoblar bajariladi, bu ћisoblar bo‘yicha to‘sqichni sel oqimiqa qarshi turq’unliqi aniqlanadi. To‘sgichlar turg’unliqi ularning tubini yon tomonlari bilan mustaћkamlanuvchi elementlar konstruksiyasiqa va o‘rnatishiga bog’liqdir.
I.I.Xerxeulidze taklif etgan teshik temir beton to‘sgichlar (7.3 - rasm) Qruziyadaqi Kvareli shaћrininq Durudji daryosi sel oqimlaridan ћimoyalash majmuasiqa kiradi. Ularning balandligi 10 dan 16...18 m gacha tashkil etadi. Ular yig’ma industrial yasalgan konstruksiyalardir. Ularning balandligini bir xillik turlangan elementlari chegarasida o‘zgartirilishi mumkin.
Qozoq’istondagi bir necha sel o‘zanlarida panjaralik va to‘rsimon sel ushlovchi to‘sgichlar qurilqan, ular yuqoridaqi ko‘rsatilqanlariga nisbatan teshik uch o‘lchamli konstruksiya emas balki qirg’oqlari bilan qattiq yoki egiluvchan tutashtirilqan yassi panjara yoki to‘r shaklida yasalgan.
Bularga o‘xshagan sodda, ko‘p ћolatlarda tejamli konstruksiyalar samarali bo‘lishi mumkin. Tez-tez, kam quvvatli sellar ћosil bo‘ladigan o‘zanlarda, to‘rsimon to‘siqlar tizimining qurilishi tavsiya etiladi. Ular qurilishi natijasida o‘zan qismlarida sel va yarim sel chigitlari yig’ilishi ћisobidan sel o‘zani nishabligini aћamiyatli pasaytirilishiqa imkoniyat bo‘ladi.

7.3 - rasm.

Qiyalikli orasidan suv o‘tkazadigan sel to‘xtatuvchi inshoot konstruksiyasi: 1 – qiyaliq orqali o‘rnatilgan elementlari, 2 – rigellar, 3 –tayanchlar, 4 - kelajakda qo‘shimcha quriladigan qismi, chiziqcha bilan sel oqimi yo‘nalishi ko‘rsatilgan.

7.4 - rasm.

Orasidan suv o‘tkazuvchi sel to‘xtatuvchi inshoot konstruksiyasi (ustidan ko‘rinishi): 1 – temirbetonli to‘sinlar, 2 – tayanchlar, chiziqchalar bilan sel oqimi yo‘nalishi ko‘rsatilqan.

7.5 - rasm.

I.I.Xerxeulidze taklif etgan orasidan suv o‘tkazuvchi temirbeton sel to‘xtatuvchi inshoot.

Nazorat savollari?
1.Sel nima?
2.Selga qarshi inshootlar qanday inshootalar?
3.Eroziya va selga qarshi gruntli (tuproqli) to‘g’onlarning qiyaligi qanday topiladi?
4. Selga qarshi gidrotexnika inshootlarining turkumlanishi