|
O‘qituvchining o‘quvchi bilan muloqotga kirishishida ta’sir etuvchi asosiy usullarni ko‘rsating.
Ogohlantiruvchi so‘zlar
Ishontirish va ma’qul qilish
Rag‘batlantirish
Jazolash
O‘qituvchining o‘quvchilar bilan muloqotida fikr almashish bilan bog‘liq bo‘lgan uslublarni belgilang?
Ishontirish; ta’sir qilish; taqlid qilish.
Ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi.
Joriy etish, nazorat qilish va baholash.
Faoliyat turi, pedagogik jarayon, o‘yin uslubiyoti,
O‘qituvchining o‘quvchilar bilan muloqotida shirinsuxanligi, xushmuomalaligi, muloyimligi .
Kommunikativ qobiliyatidir;
Induktiv, deduktiv metodlardan foydalanishidir;
Suhbatlashish, tushuntirish odobidir;
Muosharat odobidir.
2-TOPSHIRIQ.
Savollarga yozma ravishda javob bering.
1. Mahmud Qoshg’ariyning “Devonu lug’otit- turk” asarida ta’lim –tarbiya masalalari.
Mahmud Qoshg'ariy to'plagan maqollar juda qadimdan turkiy tillarda mavjud bo'lgan va ular turli urug' va qabila vakillaridan yozib olingan. Binobarin, eng qadimgi turkiy xalqlarning til xususiyatlarini o'rganishda bu materiallar katta ahamiyat kasb etadi. Chunki ular hozirgi o'zbek adabiy tilining rivojlanishida, til me'yorlarining har taraflama o'sishida o'ziga xos rol' o'ynaydi.
1. DLTda Kichikda qatbiglansa, ulg^azu sevnur (DLT, 11, 311). Bu maqol yoshlikda tirishib, harakat qilgan odam katta bolgach sevinadi, degan ma^noga ega. Mehnatsevarlikka undab aytilgan bu maqol hozirgi kunda Mehnatning tagi rohat yoki Mehnat qilsang, rohat ko^rasan; Mehnat - rohatning poydevori; Mehnat -farog'at chirogl kabi maqollar (NShD, 168-169; OTPL, 142-143; O'XM, 1, 271-272)ga semantik jihatdan mos keladi.
DLTdagi maqol tarkibida qo'llangan kichik aslida belgi anglatuvchi so'z bo'lib, bu so'z maqolda konversiya natijasida otga ko'chgan va "yoshlik" manosida qo'llangan. Bu so'z XI asrda ko'p ma'nolik xususiyatga ega bo'lib, qadimgi yodnomalarda kichiglik, kichig tut shakllarida ham uchrab, bosh leksik ma'no bilan bog'liq holda yoshlik, bolalik, bir oz, kam, kamtarlik kabi ma'nolarni ham ifodalagan (DTS, 306). Keyinchalik kichik so'zinring ma'no doirasi toraygan. XV-XVI asrlardayoq bu so'z go'daklik yoshiga nisbatan qo'llana boshlagan edi. Kichik leksemasi hozirgi o'zbek adabiy tilida hajm-o'lchovi normal darajadan past, kattaning aksi ma'nosi bilan birlashadi, vobasta bo'ladi (O'TSIL, 87). Keyinchalik davrlar o'tishi bilan hozirgi o'zbek adabiy tilida umuman yoshlik ma'nosida qo'llangan kichik+lik, yigit+lik so'zlari ma'no jihatdan differentsiallashgan, degan xulosaga kelish mumkin.
Maqol tarkibida uchraydigan qatug^lansa(qatug^+lan+sa) so'z shakli - qattiq harakat qilsa, tirishsa ma'nolarini bildiradi. XI-XIV asr yodnomalari tilida sifatdan -la qo'shimchasi yordamida yasalgan fe'llar juda ko'p uchraydi va ular o'zakdan anglashilgan xususiyatga ega bo'lish ma'nosini bildiradi, hozirgi vaqtga kelib bu so'zning fe'l shakli iste'moldan chiqib ketgan.
Shu maqol tarkibida qo'llangan ulg^azu (ulg^a+z//y+u) - harakat belgisini bildiruvchi so'z bo'lib, uning tarkibida d>z>z>//y fonetik hodisasi mavjud bo'lib, Mahmud Qoshg'ariy bu so'zni ma'lum turkiy urug'-qabila tillariga xos deb ta'kidlagan edi (DLT, 1, 67, 68, 137). Ulg'azu leksemasining o'ziga xos morfologik xususiyati shundaki, uning tarkibida qadimgi yodgorliklar tili uchun harakterli bo'lgan ravishdoshga xos -u qo'shimchasi ishlatiladi. Bu shakl XV asrgacha qadimgi o'zbek tilida faol iste'molda bo'lib ma'nosi va funktsiyasiga ko'ra hozirgi o'zbek adabiy tilida faol qo'llanuvchi -gach formali ravishdoshga teng keladi.
2. Islom dinining tarqalishi va uning ta’lim –tarbiyaga ta’siri.
Markaziy Osiyo xalqlari pedagogik fikrlari tarixiy taraqqiyotida VII asrda Arabiston yarim orolida paydo bo'lgan va VIII asrda mintaqamizga ham yoyilgan islom dini muhim ahamiyatga ega bo'ldi. Chunki islom dini, uning asosiy kitobi «Qur'oni Karim» va undan keyingi asosiy manba hisoblangan hadislardar Ollohga, uning payg'ambari Muhammad alayhissalomga e'tiqod qilish bilan birga ota-onaga hurmat, mehnatsevarlik, ilmga intilish, o'zaro ahil bo'lish, mehr-oqibat, ehson, sabr-toqat, kamtarlik, vafo-sadoqatlilik, poklik, adolat, diyonat kabi insoniy sifatlar haqidagi jihatlari va yaxshi fazilatli hamda odob-axloqli bo'lishlik yo'llari bayon etilgan. Xudi shuningdek, islom dinida millatidan, elatidan, tanasining rangidan qat'iy nazar, inson insonligi uchun ulug'lanadi. Millatchilik, bir-birini kamsitish, talon-tarojlik, irqchilik islomda yo'q va bo'lmagan.
Islom dini har qanday millatchilik kayfiyatidan yuqori turadigan olomshumul ta'limot.U barcha millatlarni birlashtirib, teng, do'st, yoru-birodar qilib, tinch-omon yashashlarini o'qtirib keladi.Ayni paytda islom dinida razolat, kibr-havo, adovat, xasad, xiyonat, zulm kabi illatlar qoralanadi. Xullas, Prezidentimiz I.A.Karimov ta'kidlaganidek: «Islom dini-bu ota-bobolarimiz dini, u biz uchun ham iymon, ham axloq, ham diyonat, ham ma'rifat ekanligini unutmaylik. U quruq aqidalar yig'indisi emas. Anna shu ma'rifatni kishilarimiz jon-jon deb qabul qiladilar va yaxshi o'gitlariga amal qiladilar. Mehr-oqibatli, oriyatli, nomusli bo'lishga, izzat-ehtirom tushunchalariga rioya etishga harakat qiladilar».
Demak, deyarli 15 asrdan beri ko'p musulmonlar (qariyib 1,5 milyard) ning axloqiy-ma'naviy dunyosini mustahkamlab kelayotgan islom dini, Qur'oni Karim, Hadislar, ayniqsa hadis ilmining buyuk allomalari (muxaddislari) Ismoil al-Buxoriy (810-870 y), Imom at-Termiziy (824-892 y) lar g'oyalarining ahamiyati bugungi kunda ham beqiyosdir. Markaziy Osiyo xalqlari axloqiy-pedagogik fikrlari tarixiy taraqqiyotida VIII asrning o'rtalarida paydo bo'lgan va IX – XV asrlarda mintaqamizda keng yoyilgan tasavvuf yoki sufiyzim falsafasi, ayniqsa uning ko'zga ko'ringan vakillari Hoja Ahmad Yassaviy (1041-1167 y), Najmiddin Kubro (1145-1221 y), Bahovuddin Naqshbandiy (1318-1389 y) lar ta'limotlarining ahamiyati katta bo'ldi.
3. “Qur’oni Karim –axloqiy –falsafiy ta’limotlar manbai
Qur’oni Karim – axloqiy-falsafiy ta’limotlar manbai. «Qur’on» - dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning muqaddas kitobi bo’lib, arab tilida «qiroat» ma’nosini anglatadi. Qur’on 114 suradan iborat. Qur’on kishilarni birodarlikka, tinch-totuv yashashga, ezgulikka undaydi. Shuning uchun ham u katta axloqiy ahamiyatga ega. «Qur’on»ning axloqiy qimmati haqida fikr yuritilar ekan, uning insonning ma’naviy kamolga etishida qay darajada muhim o’ringa ega ekanligiga amin bo’lamiz.
Yuqorida ta’kidlanganidek, «Quron»da uylanish, er-xotin, ota-ona va farzandalar munosabatlari, farzand tarbiyasi masalalariga katta ahamiyat berilgan. Jumladan, har bir muslim va muslimaning oila qurishi Ollohning farzi ekanligi ta’kidlanib, «Qur’oni Karim»ning «Baqara» surasi 223-oyatida shunday bayon etiladi: «Hotinlaringiz sizlarning ekinzor yerlaringiz bo’ladi. Ziroat yerlari urug’ sepganda Samara beradi. Xotin ham ekinzordir va hosili farzand. Bas o’z xotinlaringiz farzand niyatida aloqa qiling va kelajakda o’zlaringiz uchun farzand tarbiyalang. Xudodan qo’rqing, uning nazariga ilinmangiz. Bas, tug’ilish va visol uchun berilgan quvvatni bekor qoldirmang va zoe qilmang. Ey, Muhammad saodat mujdasini iymonlilarga bergin».
Do'stlaringiz bilan baham: |
