Toshkent yangiyul poligraph service

Yoqilg‘i sifatida koks (tarkibi 80-86 % C, 2-7 % H₂0, 1,2-1,7 % S va 15% gacha kuldan iborat) va tabiiy gaz ishlatiladi. Koks va uning oksidlanishidan hosil bo'lgan CO (is gazi) ruda tarkibida temir oksidlaridan qaytarish uchun xizmat qiladi hamda koks temirda qisman erib, uni nisbatan pastroq haroratda suyuqlanadigan qiladi.

Keyingi yillarda cho‘yan ishlab chiqarishda, koksning miqdori kamaytirilib, uning o‘rniga tabiiy gaz ko‘p ishlatilmoqda, natijada qimmatbaho koksni tejashga va cho‘yanning tannarxini arzonlashtirishga erishildi. Hatto kokssiz ishlaydigan metallurgiya ham paydo bo‘ldi. AQShning Middend Ross firmasi tomonidan ishlab chiqilgan bu usulda koks o‘rnida konvertor gazidan foydalaniladi.

Domna pechidagi kimyoviy reaksiyalami tezlashtiradigan sharoitlar. Domna pechining mahsuldorligi faqat uning hajmiga (katta- kichikligiga) bog‘liq bo'lib qolmay, balki unda boradigan kimyoviy jarayonlaming borish tezligiga ham bog'liq bo‘ladi. Shuning uchun kimyoviy reaksiyalami tezlashtimvchi omillar: konsentratsiya, harorat va reaksiyaga kirishuvchi moddalaming to‘qnashuv sirti oshiraladi.

Kimyoviy reaksiya tezligini oshirish uchun reaksiyaga kirishuvchi moddalaming konsentratsiyasi oshiriladi. Buning uchun: temir rudasi boyitiladi; domnaga kiritiladigan havoga toza kislorod qo'shiladi; tabiiy gaz metan ham kiritiladi. Metan ham yoqilg‘i, ham qaytaruvchidir, chunki u yonganda hosil bo'lgan suv cho‘g‘ holdagi koks bilan birikib vodorod gazini hosil qiladi. Vodorod esa kuchli qaytaruvchidir.

Reaksiya tezligi haroratga ham bog‘liq bo‘ladi. Domnada haroratni oshirish uchun, unga puflanadigan havo awal kauperlarda qizdiriladi. Bunda ko‘pincha reaksiya issiqligidan foydalaniladi.

Kimyoviy reaksiya tezligini oshiradigan omillardan yana biri yuza ta’sirini oshirish uchun, domnaga tushiriladigan mda, koks va flyus ma’lum optimal o‘lchamga ega bo‘lishi lozim. Domna pechining mahsuldorligini oshirishda, yoqilg'ini tejashda shixtani tayyorlash muhim rol o‘ynaydi. Shixta tarkibiga kiruvchi komponentlar kattaligi muhim ko‘rsatkichlardan biri bo'lib, rudaning kattaligi 40-100 mm, koksniki 40-80 mm va ohaktoshniki 30-80 mm bo‘lishi kerak. Buning uchun ruda maydalanadi, g‘alvirdan o‘tkaziladi, bo'laklarining kattaligi bir xillik darajasi oshiriladi va nihoyat boyiti-ladi. Maydalari aglomeratsiyalanadi (Changsimon mayda zarrachalari koks va flyus bilan aralashtirilib chala suyuqlantiriladi, natijada zarralar bir-biriga yopishib yiriklashadi, so^£ngra u sovitilib qotirilgach, kerakli kattalikda maydalab olinadi).

Temir rudasiga boy mamlakat bu — Rossiyadir (Ural, Kursk magnit anomaliyasi, Kerch, Krivoy Rog, Sharqiy Sibir, Uzoq Sharq, Kola Yarim oroli va boshqalar) unda dunyo temir rudasining

50. 
    % ga yaqini joylashgan. 0‘zbekistonda ham temirning 60 ga yaqin konlari bo‘lib, ulardan yiriklari Sulton Uvays tog‘lari, Amudaryo etagidagi Tabinbo‘loq (rudasi tarkibida 15-16 % temiri bor), Markaziy Qizilqumdagi Kenes va Jadir (miqdori 300 mln. t. dan ortiq) koniaridir. 0‘zbekiston temirining asosiy miqdorlari Sulton Uvays tog‘lari (68 %), Qizilqumda (14 %), qolgan qismi Toshkent va Surxondaryo viloyatlaridadir. Kezi kelganda shuni aytish lozimki, respublikamizda har yili taxminan 2 mln. t. temir- tersaklar yig‘iladiki, uni hammasi cho‘yan va polatga aylantirilsa, mamlakatimizning unga bo‘lgan ehtiyojini 50-60% ni qondirgan bo‘lar edi, ammo hozirgi kunda to‘planayotgan temir tersaklarning atigi 27 % qayta ishlanayotir.
    

Cho ‘yan ishlab chiqarishda boradigan asosiy reaksiyalar. Cho‘yan domna pechi deb ataluvchi reaktorlarda eritib olinadi. Cho‘yan eritib olish jarayonida quyidagi kimyoviy reaksiyalar boradi. Pechning yuqori qismidan, shixta pastga tomon, ostidan yuqoriga qarama- qarshi yo‘nalishda esa, yoqilg‘ining yonishidan hosil bo‘lgan gazlar harakat qiladi. Shixta pastga tushgan sayin qiziydi, natijada eng awal oson bug‘lanuvchi moddalardan (namlik, C0₂ gazlari va boshqalar) tozalanadi. Shixta namligi (200°C da) bug'lanib qurigach, uning harorati orta boradi va 400—600°C da Fe, Mn va Mg karbonatlari jadal parchalana boshlaydilar. Pech harorati 800—900°C ga yetgach, ohaktosh va dolomit parchalana boshlaydi.