|
Tayanch tusunchalar:
stend, rel'ef, kulolchilik, panno, gultuvak, vaza, lagan,
element, mozaika, libos, mebel, o‘yinchoq, vitrine, vitraj, chekanka.
MAVZUNI MUSTAXKAMLASH UCHUN SAVOLLAR:
1. Badiiy bezash ishlarida amaliy san'atning o‘rni deganda nimani tushunasiz?
2. Bezak san'atida qo‘llanadigan materiallarning estetik jiqatdan eng kerakli
sifati deganda nimani tushunasiz?
3. Bezak san'ati asarlari vositalarida ma'lum davr doirasida sharoitning badiiy
obrazli mazmuni nima?
4
Ахмедов М.Б. Ёғоч ўймакорлиги. –T.: Адабиёт учқунлари, 132–133 б.
20
4. Badiiy bezash ishlarida amaliy bezak san'ati elementlarini qo‘llashda
asosan nimalarni nazarda tutish shart?
1.
Badiiy bezash ishlaridagi amaliy bezak san'ati
elementlarini o‘rganish.
2. Dekorativ san'at turlari rang–barangligi, ularning
ko‘pchiligi amaliy–foydali ob'ektlarga: liboslar, mebel, o‘yinchoqlar, vitrinalar,
binolar va hokazolarga badiiy ishlov berish jihati bilan o‘zaro bog‘langanligini
o‘rganish.
21
I–bob. AMALIY SAN
'
AT
I.1–§. O‘ZBEK MILLIY SAN'ATIDA BADIIY NAQQOSHLIKNING ROLI
I.1.1–§. Amaliy san'at va uning turlari
Amaliy san'at xalq hunarmandchiligining asosini tashkil etib kelgan. Zero,
o‘zbek xalq hunarmandchiligining tarixiy ildizlari amaliy san'at asosida taraqqiy etib
juda qadimiy, mumtoz hamda ota–bobolarimizning asriy tajribalarga tayanib o‘zining
serunum, serjilo, shu bilan bir vaqtda har bir insonni hayratga solib kelgan madaniy
merosimizni o‘z ichiga oladi. Odamzotning yaxshi yashashga, madaniyatga bo‘lgan
ilk qadami ibtidoiy davrdan boshlanganligini tarixiy manbaalardan bizgacha yetib
kelgan ma'lumotlardan bilib olishimiz mumkin.
Chunki, har bir mavzuda Vatanimiz madaniyati va san’ati durdonalarini
o‘rganish bilan birga o‘tmish ajdodlarga bo‘lgan mehr–muhabbat kuchayib, uni
kelajak avlodga o‘rgatish xissi oshib boradi. Shu bilan ajdodlarimizdan bizgacha
yetib kelgan boy ma'naviyatimizdan boxabar bo‘lib boramiz. Iqtisodiy ahvolning
yaxshilanishi esa insonning aqliy kamoli va ma'naviy rivoji uchun kuchli turtki
berdi. Bu davrga kelib suv havzalari bo‘ylarida o‘z xususiyati jihatidan qishloq
jamoalariga o‘xshash jamoa manzillari ko‘paya bordi. Xorazm va Buxoro
havzalarida esa ovchilarning o‘ziga xos madaniyati shakllandi. Kaltaminor
madaniyati miloddan avvalgi VII–III–minginchi yillarga neolitning so‘nggi va
bronza asriga to‘g‘ri keladi. Bu madaniyat Jonbosqal'a balandliklari
yodgorliklarini o‘z ichiga olib katta hududni tashkil qiladi. Bu yerda chayla
tipidagi turar joy topilgan. Bu turar joyda bir qancha oila guruhi yashagan.
Kaltaminor madaniyatida kulolchilik rivojlangan. Ularning shakllari rang–
barang.
22
Neolit davrida yangi usullar — silliqlash, parmalash, arralash usullarini ixtiro
etdilar. Toshdan boltalar yasalgan, kulolchilikda ayollar dastlabki yumaloq idishlar
yasaganlar, keyin bu ishni erkaklar bajarganlar. Jundan ip yigirib matolar to‘qiganlar,
yopinchiqlar o‘rniga kiyim–kechaklar to‘qiganlar. Dehqonchilik madaniyati vujudga
kelgan. Miloddan avvalgi V–III–ming yilliklarda Xorazm va Buxoro vohasi
hududlarida Kaltaminor madaniyati vujudga kelgan. U yerdan topilgan idishlarni tagi
yumaloq, sirti chizma naqshlar bilan bezatilgan.
Turli xil sopol idishlar — ko‘za, kosa va cho‘michga o‘xshash
idishlarning yuzasiga turlicha yo‘nalgan siniq chiziqlar naqsh hosil qilish
vositasi sifatida keng ishlatilgan. Bu madaniyatga oid sopol buyumlar yuzasi
o‘yma va chizma naqshlar bilan bezatilgan. Turmush, tirikchilik hamda uy–
ruzg‘or taqozosi talabalari bilan vujudga kelgan buyumlar, kundalik zarurat uchun
kerakli bo‘lgan asbob–anjoblar yasash hamda ularni har xil ko‘rinish va shakllarda
ijod etish har bir davrning majburiyatiga aylanib qolgan. Bu buyumlar turmushda
foydalanishga qulay, sodda, shu bilan bir qatorda katta kuch talab qilmay yasash
mumkin bo‘lgan va yillar o‘tishi bilan ularning zamon talabalariga moslanishi,
yangicha nusxa va ko‘rinishlarda ijod etilishi o‘z davrining mohir ustalaridan ijodiy
izlanish va safarbarlik talab etib kelgan.
Madaniy merosimiz hisoblanmish mahobatli me'moriy obidalar, noyob va
go‘zallikni o‘zida tarannum etgan zebu–ziynatlar, har xil ro‘zg‘or anjonlari, ip va
ipakdan tikilgan matolar, loy va ganchdan yasalgan sopol hamda chinni idishlar, xum
va xumdonlar, kulolchilik san’atiga mansub bo‘lgan buyumlar barchasi xalqimizning
moddiy hamda madaniy merosi bo‘lib kelmoqda. Shu boisda xalq ustalari yaratgan
noyob asarlarga e'tibor yanada kuchaymokda. Usto bobokalonlarimizning hayotiy va
ijodiy yo‘lini o‘rganish, ularning sermahsul an'analarini bilish, ular yaratgan uslub va
yo‘llarni yanada takomillashtirish bugungi davr talabi. Qadimshunos va tarixchi
olimlarning tadqiqotlaridan ko‘rinib turibdiki, O‘zbekiston hududida qadimdan har
vohaning amaliy hunarmandchiligi markazlari vujudga kelgan va asrlar davomida
shakllanib borgan.
23
Do'stlaringiz bilan baham: |
