Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar kafedrasi p. Mirxamidova, X. S. Nurmetov

 

9. LIPIDLAR 

 

Lipidlar  ikkita  katta  sinfga  bo’linadi:  yog’lar  (neytral  yog’lar)  va  lipoidlar 

(yog’simon moddalar). 

 

Lipidlar  bir  qator  organic  erituvchilarda,  masalan-etanol,  efir,  xlorofrom, 

benzol  yoki  petroley  efirida  yaxshi  eriydi,  suvda  esa  erimaydi.  Lipidlar  ximiyaviy 

tabiatiga ko’ra bir necha guruhlarga bo’linadi: 

 

I. Yog’ kislotalari. 

 

II. Gliserinli lipidlar: a) neytral yog’lar; b) fosforgliseridlar. 

 

III.  Gliserinsiz  lipidlar:  a)  sfingolipidlar;  b)  alifatik  spirtlar  va  mumlar;  v) 

streoidlar. 

 

Lipidlar  to’qima  va  hujayralarda  muhim  funksiyalarni  bajaradi.  Yog’lar 

organizmda oksidlanganda energiya ajralib chiqadi (1g yog’ oksidlanganda 9.3 kkal). 

Lipidlar  biologik  membranalarning  struktura  elementi  hisoblanadi.  Organizmda 

lipidlar oqsillar bilan kimpleks birikmalar – lipoproteinlar hosil qiladi. 

 

Sterinlar  qator  biologik  aktiv  moddalar  –  vitaminlar,  gormonlar,  o’t 

kislotalarning  hosil  bo’lishida  ishtirok  etadi.  Yog’lar  –  uch  atomli  spirt  gliserin  va 

yuqori yog’ kislotalarning murakkab efiridir. Yog’lar quyidagi uumiy tuzilishga ega:   

 

CH

2 

– O – CO – R

1

  

 

                                                    CH – O – CO – R

2 

 

                                                    CH

2

 – O – CO – R

3 

 

 

Bunda: R

1, 

R

2 , 

R

3

 – yog’ kislotalarning radikallari. 

Tabiiy  yog’lar  tarkibiga  to’yingan  va  to’yinmagan  yog’  kislotalarning  qoldiqlari 

kiradi  (palmitin,  sterin,  olein,  linolen  va  boshqalar).  Tartibdagi  birdan  ortiq  qo’sh 

bog’  bo’lgan to’yinmagan yog’ kislotalar ko’pincha o’simlik moylarida, oz miqdorda 

hayvonlar  yog’ida  ham  uchraydi.  Yog’lar tarkibidagi  to’yinmagan  yog’  kislotalar  – 

---

linolenat,  araxidonat  –  hujayradagi  oksidlanish  –  qaytarilish  jarayonlarining  borishi 

uchun va shuningdek, prostaglandinlarning biosentezi uchun muhim rol o’ynaydi.