Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti pedagogika fakulteti

5-MAVZU: TA'LIM MAZMUNI. TA'LIM QONUNIYATLARI VA TAMOYILLARI.
REJA:
1.Ta'lim jarayoni yaxlit tizim sifatida.
2.Ta'lim tushunchasi va mohiyati.
3. Bilimlarni o'zlashtirish jarayonining tuzilishi va ta'limning gnoseologik asoslari
4 .Ta'lim qonuniyatlari va tamoyillari.
Ta'lim jarayoni yaxlit tizim sifatida. Ta'lim – tizimli bilim olishning eng muhim va ishonchli usulidir. Ta'limga pedagogik jarayonning xarakterli xususiyati sifatida ikki tomonlilik (ta'lim va o'rgatish), shaxsni barkamol rivojlantirishga yo'naltirish va boshqalar xosdir. Biroq ta'limga alohida o'ziga xos xususiyatlar ham taalluqli. Ta'lim o'qituvchi tomonidan boshqariluvchi o'ziga xos anglash jarayonidir. O'qituvchining aynan yo'naltiruvchilik roli o'quvchilar tomonidan ularning aqliy va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishni ta'minlovchi bilim, ko'nikma va malakalarni to'liq o'zlashtirishlarida ifodalanadi.
Ta'lim - o'quvchilar bilan muloqotga kirishish jarayoni hisoblanadi. O'qituvchi o'quvchilarga materialni tushuntirib beradi, savol va topshiriqlar beradi, ularni nazorat qiladi, o'quvchilarning xato va kamchiliklarini aniqlaydi, ular harakat faoliyatlaridagi xatolarni to'g'rilaydi, qanday ishlash lozimligini qayta ko'rsatadi. O'quv qurollari qalam, ruchka va boshqalar bilan ishlashni ko'rsatadi. Ta'limning mohiyati savodga o'rgatish yoki boshqa har qanday o'quv faniga o'rgatishdagi kabi o'qitayotgan odam va o'qiyotgan odamning pedagogik munosabatlarida ifoda etiladi. Har qanday ta'limda o'qituvchi va o'quvchining faoliyati bilan birga yana faollik ikki turi yaxlit birlashadi: biri – bu murabbiy o'qitayotgan va o'quvchi o'zlashtirayotgan aniq faoliyat, boshqasi esa – to'g'ridan to'g'ri, bevosita va nisbiy muomalalar⁵⁵. Ta'lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchining munosabatlari sodir bo'ladi. Muloqot tushunchasi ta'lim tushunchasidan ko'ra kengroqdir, lekin ta'lim olish yo'lida tashkil etilayotgan har qanday harakat muomaladir.
Ta'lim – bu boshqariladigan bilim olish, ijtimoiy-tarixiy tajribalarni o'zlashtirish, shaxsni shakllantirish asosini tashkil qiluvchi u yoki bu faoliyat ko'nikmasini egallash, takrorlash sodir bo'ladigan jarayon, muomala.
Ta'lim va ta'lim jarayoni (uni yana didaktik jarayon deb ham ataydilar) sinonim tushunchalar lar emas. Jarayon – bu yaxlit pedagogik hodisa sifatida, pedagogik faoliyatning bir qismi, hodisasi sifatida ta'lim tizimi holatini o'zgartirishdir. Uni quyidagi formula kabi tasavvur etish mumkin (ushbu formula V.P.Bespalko tomonidan taklif etilgan):