Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti fizika kimyo fakulteti

Kimyodan masala yechish yordamida bilim va ko’nikmalarni umumlashtirish.
Ko’pchilik talabalar kimyodan masalalarni to’liq yechishni bilmaydi.Buning sabablarini to’liq o’rganib chiqish juda qiyin,bunga kimyo o’quv adabiyotlardagi bilimlar yetishmasligi yoki talabaning fikrlash jarayonidagi kamchiliklari bo’lishi mumkin.Kimyodan masalalar yechish jrayoni bir qancha muxim bosqichlardan iborat.Bu bosqichlar bir- biri bilan ma’lum tartibda mantiqiy bog’liqdir. Talabalarga kimyodan masalalar yechishni o’rgatishning muhim tamoni shundaki,ulardagi aqliy xarakatlarni umulashtirishdan iboratdir. Shuning uchun talabalar bilimini umumlashtirish va jamlash o’qitishning sifat va natijasini oshiradi. Adabiyotlarda fikrlash ikki hilga bo’lib ko’rsatiladi,ular nazariy va emperikdir. Ko’pchilik talabalar emperik fikrlaydi,ya’ni ular har bir masalani yangicha deb o’ylab,ular bir biri bilan bog’liq emas deb qarashadilar. Natijada ularda masala yechish desa qandaydir o’ziga xos “qo’rquv”xissipaydo bo’ladi. Bunday talabalarga ko’p masala yechdirish orqali bilim va ko’nikma xosil qilinmasa,ularda mustaqil masala yechish malakasi xosil bo’lmaydi. Talabalarda nazariy fikrlashni oshirish esa kimyo o’qitish sifat va natijalarini oshiradi.Masala ma’nosini tushunish, undagi ma’noni anglash,jarayonlar ketma-ket bog’liqligini ko’z oldiga keltirish va unda yashirin muammoni ko’ra bilish, bu talabadagi bilimlarning umumlashgan xolati bo’lib masala yechishga nazariy yondashishdir.Talabalar bilim,ko’nikma va malakalarini kimyodan masalalar yechish orqali umumlashtirish va jamlash muhimdir. Osonroq masalalarni yechish natijasida umumlashgan bilim va ko’nikmalar yordamida talabalar shunga o’xshash masalalarni,yangi tipdagi masalalarni va xatto qiyin masalalarni yechishi ham mumkin bo’ladi. Demak, kimyodan masalalarga yechishga doir nazariy bilim va ularni yechishni bilishlari,talabalarda xar xil masalalarni ma’lum maqsadli yechishni amalga oshirishga yordam beradi. Butalabalarni kelgusida ilmiy izlanishlar olib borishga undaydi,bu yo’lda o’rgangan bilimlari, hosil bo’lgan ko’nikma va malakalari juda katta yordam beradi. Pedagogik eksperimentlarimiz natijalari tahlili ham bu fikrlarimizning to’g’riligini tasdiqlaydi. Pedagogik faoliyatimiz davomida ham kimyodan masalalar yechishni mukammal egallagan talabalarimiz pedagogik amaliyot davrida o’quvchilar va ko’p a’zoli kollektivda o’z o’rnini topib, katta xurmatga sazovor bo’lishmoqda. Biroq bunday talabalar safini ko’paytirish biz oliy o’quv yurti o’qituvchilari zimmasidagi sharfli va o’z vaqtida og’ir bo’lgan yukdir. Ushbu olib borayotgan ilmiy metodik izlanishlarimiz kelgusida bunday talabalar safini ko’paytirishga olib kelishiga ishonamiz. Bu esa kimyo ilmi va kimyo sanoati rivojlangan davlatimizga zarur bo’lgan bilimli,etuk mutaxasislar yetishib chiqaveradi va azaldan kelayotgananaalarimiz, ulug’ bobolarimiz merosxo’rlari dunyoni o’z ilmi bilan lol qoldiraveradi.
O’quvchilar modda miqdori ,mol,molyar massa, Avagadro soni, molyar xajm, reaktsiyaning issiqlik effekti tushunchalarini mustaxkamlash va umumlashtirish uchun bu tushunchalarni o’zida jamlagan masalalar yechishlari lozim. Bitta masalada turli mavzular jam bo’lsa,uni hal qilish uchun o’quvchi barcha o’tilgan mavzularga murojat qiladi,natijada bilimlar esga olinadi va ular o’rtasida bog’lanishlarni hamda umuiylikni jamlagan holda masala ishlashga kirishadi. Quyida bunday masalalarga na’munalar keltiramiz:
Masala. 200g 5% li mis (II) sulfat eritmasi massasi 4 g ga kamayguncha elektroliz qilindi. Qolgan eritmadagi moddalarning massa ulushlarini va elektrodlarda ajralgan moddalarning modda miqdorlarini hisoblang.