Toshkent turizm va biznes kolleji

Download 107,99 Kb. bet 5/17 Sana 27.04.2022 Hajmi 107,99 Kb. #585406

Bog'liq
14 20 nigora kichik biznes va xususij tadbirkorlik korxonalarini

1.3.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatini rivojlantirishning xorij tajribasi

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatini rivojlantirishning xorij tajribasini tadqiq etish hamda ijobiy tajribalarni O‘zbekistonda qo‘llash muhim ahamiyat kasb etadi.

Oxirgi yillarda kichik korxonalar yangi ish joyini yaratish va xalq iste’mol buyumlarini ishlab chiqarishda asosiy manba bo‘lib qoldi. Xalqaro statistik ma’lumotlarga qaraganda oxirgi o‘n yilda dunyodagi yirik korxonalaridan 500 tasida 1,5 mln ish joyi kamaygan bo‘lsa, shu davr ichida 12 mln yangi ish joyi kichik korxonalar hisobiga vujudga keldi. Ilmiy texnika taraqqiyotini rivojlanishida ham kichik korxonalar roli katta. Kichik korxonalar, katta korxonalarga nisbatan kishi boshiga ikki marta yangilik yaratar ekan. Mutaxassislar hisobiga qaraganda dunyo bo‘yicha yaratilgan yangiliklarni 95% kichik korxonalar hisobiga to‘g‘ri kelishi isbotlangan.
AQSH sanoatida hozirgi kunda 350 mingdan ortiq kichik korxonalar faoliyat ko‘rsatmoqdalar va ular ichki yalpi ichki mahsulotni 40% ishlab chiqarmoqda, bu ko‘rsatkich Germaniyada 25%, Fransiyada 45%, Yaponiyada 50% ni tashqil etadi. YAponiyada kichik korxonalar soni 850 mingdan ortiq bo‘lib, ular mamlakatni iqtisodiy tez sur’atlar bilan rivojlanishiga ta’sir o‘tkazdi.
Yaponiyaning qayta ishlash sanoati korxonalarida 350 kishidan ko‘p bo‘lmagan ishchilarga ega korxonalarai jami sanoat korxonalarini 99,5% tashqil etadi, ular ulushiga barcha ishlovchilarni 71,7ni, barcha sotilgan mahsulotni va 51,8%6i, shartli sof mahsulotni 51,8ga to‘g‘ri keladi. Bunday xususiyatlar barcha rivojlangan mamlakatlarga ham xos.
Angliyala oxirgi 15 yilda qayta ishlash sanoati korxonalarida band bo‘lgan ishchilar salmog‘i 15,5% dan 22% oshgan, Italiyada 53,1% dan 59,0%, Germaniyada 12,5%dan 16%ga, Fransiyada 23,7%dan 27,7%ga oshgan.
Kichik biznesni eng rivojlangan joiy Ispaniya hisoblanadi. Ispaniyada jami sanoat korxonalarining 99,7% va ishlab chiqarilayotgan ichki yalpi mahsulotni 70% (to‘g‘ri keladi shundan eksportga 75% mahsulot jo‘natiladi). 85% ishga yaroqli aholi kichik korxonalarda band.
Kichik biznesni rivojlanish tendensiyalari hozirgi vaqtda ham saqlangan. Lekin urani ba’zi zaiflik tomonlari yaqqol ko‘zga tashlanib qoldi; ya’ni texnologiyani rivojlanishi, ilmiy texnik izlanishlarga katta miqdorida mablag‘ ajratilishi, bozorni globallashtirishni tezlatish.
AQSHda faoliyat ko‘rsatayotgan kichik korxonalar qayta yirik korxonalaraga nisbstan ko‘p inqirozga uchrab ko‘p ish joylarini yo‘qotgan. Masalan, kichik korxonalara 30,8% ni ish joyini inqrozga uchraganligi sababli yo‘qotgan bo‘lsalar, bu ko‘rsatkich yirik korxonalarda 14,8% ni tashqil etgan. Nyu-York shao‘arida faoliyat ko‘rsatayotgan kichik korxonalardan (50 tadan 100 ishchisi bor) to‘rtdan besh qismi inqirozga uchragan bo‘lsa, yirik korxonalara (5 dan 10 ming ishchisi bor) uchun bu ko‘rsatkich 7% ni tashqil etgan.
Oxirigi 20 yil davomida AQSHda milliy fondni baholashiga binoan yalpi ichki mahsulot 40% dan 50% ga o‘sishi mingta ishchi ishlaydigan korxonalarning yangilik kiritish hisobiga erishilgan, gudan choragi – 25% esa yuzta ishchi ishlaydigan korxonalar hisobiga erishilgan. Ilmiy texnikani vujudga keltirish va joriy etishga sarflangan har bir dollarga 4 marta ko‘p foyda olingan, 90%dan ko‘proq yangilk yaratish va joriy etish kichik korxonalar hisobiga to‘g‘ri keladi.
Rivojlangan mamlakatlarda kichik korxonalar uchun ishlab chiqarishni yuqori darajada ixtisoslashganligi va ishni intensivligi, mashina va dastgohlarni yangi maxsulot turlarini ishlab chiqarish uchun qayta moslashtirish inson kuchida, hamda xaftalik ish soatini (3-5 soatga) oshirish mumkin, yirik korxonalarga nisbatan. SHu bilan bir qatorda kichik korxonalarda ishlovchilar o‘z iqtidorliklarini namoyish etishga va yangiliklarni tez joriy etish imkoniyatlari yaratiladi. Rivojlangan mamlkatlar tajribasiga asoslanib kichik korxonalarni tashqil etishdagi alohida xususiyatlarni belgilash mumkin.

• 
  yirik korxonalar tarkibida kichik korxonalarni ajratish;
  

-kichik va o‘rta korxonalarni, ma’lum mahsulot ishlab chiqarishga asoslangan bir va birinchi korxonalar xamkorligida, xomiy tashqilot manfaatini ko‘zlab va ularni moliyaviy nazorati ostida;

• 
  bir va birinchi «jismoniy shaxs» larning mahoratidan foydalanishda.
  

Kichik va o‘rta korxonalarni tashqil etilishi turlari shakllari ularni xomiylarning ko‘zlagan maqsadi, mamlakat iqtisodini rivojlanish darajasi, ijtimoiy-siyosiy tizimiga va boshqa omillarga binoan amalga oshiriladi.
G‘arbiy Evropa davlatlarida kichik va o‘rta biznesni tashqil etish va ularning faoliyati darajasida to‘plangan ilg‘or tajriba quyidagilarni ko‘rsatadi.
Amerikada kichik va o‘rta biznes korxonalarining faoliyat darajasi turlicha. Oxirgi o‘n yil ichida yangi i joylari 53,5 % , xizmat ko‘rsatish sohasidagi tashqilotlarga to‘g‘ri keladi, ularda 500 tagacha ishchi ishlaydi. Bular ish yuritish bo‘yicha xizmatlar, shifokorlar, maorif, xuquqiy va yuridik masalalar bo‘yicha maslaxatlar, ijtimoiy xizmat, avtomabillarni ta’mirlash. Yirik korxonalar ko‘p miqdorda mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish bilan shug‘ullanadilar (ko‘p miqdorda kir yuvish, ishlab chiqarish korxonalaridagi ishchilarga kiyim tikish, aeroport va mehmonxonalarda ishbilarmon, savdogarlar avtomobillarini ta’mirlash va x.k. Yirik korxonalar aholi bilan muloqatda kam bo‘ladilar, ularning asosiy faoliyati boshqa xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar faoliyati standart texnologiyadan foydalanish imkoniyatini beradi. O‘sish suratlari bo‘yicha ikkinchi o‘rinni chakana savdo tashqilotlari egalaydi va joriy yilda 2,4 mln. qo‘shimcha ish o‘rnini vujudga kelgan. Ammo, mamlkat iqtisodida asosiy o‘rinni yirik tashqilotlar egalaydi, ular ulushi 75%ga teng. Qayta ishlash korxonalarida 100 tadan kam ishchi ishlaydigan oxirigi o‘n yilda 18,6% dan 23,7%ga o‘sgan, shu bilan bir qatorda yirik korxonalar salmog‘i kamaygan.
Xitoyda olib borilayotgan soliq va moliya siyosati, tashqi savdo, investitsion siyosat sohalarida islohatlarning chuqurlashuvi kichik va o‘rta korxonalarning tez rivojlanishiga yordam bergan. Ayniqsa, posyolka sanoati deb nomlangan kichik va xususiy ishlab chiqarish tez rivojlangan. Qurilish materiallari ishlab chiqarishning
70 % i, tayyor kiyim – kechaklarning 40%i kichik va o‘rta korxonalarning ulushiga to‘g‘ri keladi.
Janubiy Koreyada kichik va o‘rta korxonalar mahsuloti eksportining salmog‘i mamlakat umumiy eksport hajmining 30 % ini tashqil etadi.
Kredit – pul siyosati shunday qurilganki, tijorat banklari o‘z qarzlarining 30
% ini kichik va o‘rta korxonalarga berishga majburdirlar. Mamlakatdagi kichik biznes federatsiyasi, kichik va o‘rta korxonalar banki, texnologiyalarni sug‘urta qilish federatsiyasi, savdo va sanoat vazirligi kichik va o‘rta korxonalarning rivojlanishiga yordam beradilar.

Download 107,99 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: