Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

 
1-Расм. 
Оралиқ қурилмалар ички қисмларида нуқсонларнинг шаклланиши
 
Конструкциявий элементларнинг аста-секин эскириши конс-
трукциянинг умумий ишлаш муддати давомида нотекис содир 
бўлади; қурилишдан кейинги биринчи даврда - тезроқ (бу мате-
риалларнинг деформацияси, иншоотларнинг деформацияланиши, 

---

872 
нотекис тупроқли жойлар билан боғлиқ) ва кейинги, фойдаланиш 
даврида секинроқ (нормал эскириш) бўлади. Нисбатан тез эски-
риши билан ажралиб турадиган кўприклар ишлашининг биринчи 
даври охирида махсус таъмирлашни талаб қилиши мумкин.
Чидамлилик ва юк кўтариш қобилияти конструкцияларнинг 
нотўғри ишлаши, конструкцияларнинг ҳаддан ташқари юкланиши, 
шунингдек атроф-муҳитнинг аниқ зарарли таъсирлари (ҳарорат, 
намлик, шамол, совуқ ва бошқалар) билан камаяди. Чидамлилик-
нинг пасайиши оралиқ қурилма ички кучларининг аста-секин йўқо-
лиши билан ифодаланади. 
Иқлимнинг ўзига хос хусусиятларини ва иш шароитларини 
ҳисобга олган ҳолда лойиҳавий ечимларини тўғри танлаш, чидам-
лиликни таъминлаш учун катта аҳамиятга эгадир. Aгар бунга эъти-
бор берилмаса, структуравий носозлик жуда тез содир бўлиши 
мумкин (1-расм). Демак, темирбетон кўприкларнинг чидамлилиги 
50-100 йилни ташкил қилади ва намлик даражаси юқори бўлган бир 
хил иншоотлар бир неча ўн йиллар ичида ва ҳатто ундан ҳам тезроқ 
бузилади. Тузилмаларнинг чидамлилигини оширишга юқори қар-
шиликка ега қурилиш материаллари ва изоляцияловчи материал-
лардан фойдаланиш (қурилиш материалларининг қаршилиги, со-
вуққа чидамлилиги, намликка чидамлилиги, биотурғунлик) ва конс-
трукцияни бузувчи моддаларнинг кириб келишидан ва биринчи 
навбатда суюқ намликдан ҳимоя қилиш орқали эришилади. 
Қурилиш меъёрлари ва қоидаларида кўрсатилган конструк-
цияларнинг чидамлилик даражаси шартли бўлиб, асосан иқтисодий 
тахминлар учун ишлатилади (1 даража - 100 йилдан ортиқ фойда-
ланиш муддати; 2 даража - 50 йилдан ортиқ; 3 даража - 20 йилдан 
ортиқ ). 
Цемент тоши билан алоқада бўлган тоза сув цементнинг қат-
тиқлашиши пайтида чиқарилган Cа(ОН)
2
оҳакини ювади, бу сувда 
бошқа гидратация маҳсулотларига қараганда анча яхши эрийди. 
Сув чиқиб кетганда, бетонда эритилган моддалар эритмадан тушиб, 
турли шаклда кристалланади (2, 3-расмлар) ва конструкциядан кўча 
бошлайди. 
Уларнинг ғайриоддий тез ривожланиши кўприк оралиқ қурил-
масининг пастки қисмида бўлган ўзига хос шароитларнинг таъсири 
билан изоҳланади (4-расм). 

---

873