Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

2-расм. Транспортда ташиш жараёнларининг ахборот-бошқарув 
тузилмаси 
Транспорт-технологик
жараёни 
Ахборот таъминоти 
босқичлари 
Ахборот тузилмаси 
объектлари 
Ахборот интеграцияси элементлари 
ахборотни 
излаш 
ахборотларни 
қайта ишлаш 
ахборотларни 
тақсимлаш 
стратегик 
тактик 
оператив
корхона 
ичидаги 
технологик 
жараёнлар 
таъминотчи 
истеъмолчи 
корхоналар 
ўртасидаги 
технологик 
жараёнлар 
корхона ҳар 
бир 
бўлинмасининг 
технологик 
жараёнлари 
Ахборот-бошқарув тузилмаси 

---

653 
Транспорт жараёни ахборот таъминотининг муддати ва ҳажми 
бўйича бажарилмаслиги қуйидагилардан дарак беради [4]: 
-
ташиш шароитида транспорт жараёнлари ва юклар ҳақидаги 
ахборотларнинг етишмаслиги; 
-
сўровлар бўйича ахборотларнинг кечикиб келиши; 
-
ахборотларни вужудга келтирувчи ва улардан фойдаланувчи 
ходимларни тайёрлаш босқичлари орасидаги номутаносиблик; 
-
транспорт тизими объектлари ўртасидаги коммуникацион 
тармоқларнинг ривожланмаганлиги; 
-
ахборот манбалари ва улардан фойдаланишга қўйиладиган 
турли хилдаги асосланмаган чекланишлар тизимининг мавжудлиги; 
-
транспорт-ахборот 
тизими 
фойдаланувчиларининг 
вазифаларининг 
ўзгариши 
натижасида 
вужудга 
келувчи 
тўпланаётган ахборотларнинг долзарблигининг камайиши. 
-
ахборот манбаалари сифатини назорат қилувчи самарадор 
усулларнинг йўқлиги. 
Моддий оқимларни бошқаришнинг кўп босқичли автоматлаш-
тирилган тизимини яратиш, айниқса унинг дастурий таъминоти 
анчагина мураккаб ҳисобланади. Яратилган тизим логистик 
фаолиятда кўп функциялилик ва юқори интергация даражасини 
таъминлаши керак. Шундан келиб чиқиб, логистика соҳасида 
автоматлаштирилган бошқарув тизимини яратаётганда маҳаллий 
шароитга мослашувчан, нисбатан арзонроқ дастурий таъминот 
танланиши лозим бўлади. 
Ҳозирги кунда анчагина мукаммал дастурий пакетлар 
яратилмоқда. Бироқ уларни барча ахборот тизимларида ҳам қўллаб 
бўлмайди. Бу моддий оқимларни бошқариш масалаларини 
стандартлаштириш даражасига боғлиқ. 
Стандартлаштириш даражасининг режалаштирилган ахборот 
тизимларида нисбатан юқорилиги бу тизимда стандарт дастурий 
таъминотни қўллашни енгиллаштиради. 
Диспозитив ахборот тизимларида бир қатор сабабларга кўра 
стандарт дастурий пакетларни қўллаш имконияти камроқ. Масалан: 
-корхоналардаги 
ишлаб чиқариш жараёни анъанавий 
шаклланган бўлиб, стандартлаштириш вақтида ўзгартиришларга 
қийин мослашади; 
-фойдаланувчилардаги қайта ишланаётган маълумотларнинг 
таркиби бир-биридан фарқ қилади. 

---

654 
Ижро этувчи ахборот тизимларидаги оператив бошқаришда 
дастурий таъминотни индивидуал тарзда тез-тез янгилаб турилади. 
Муҳими шуки, ахборот тизимлари бошқарув тизимининг бар-
ча жиҳатларидаги бир қатор функционал соҳалар, яъни, бухгал-
терия ҳисоби, моддий, ишчи ресурсларни бошқариш, маркетинг ва 
ишлаб чиқаришни бошқаришни бевосита боғлаб туради. 
Ахборот тизимлари реал ҳаётда бир неча турдаги ахборот 
тизимларининг комбинациясидан иборат. Амалиётда ҳар бир 
турдаги ахборот тизимининг ўз функционал вазифаси бўлиб, улар 
логистик жараёнларни бошқаришда ва қарорлар қабул қилишда 
асосий функцияларни бажаради. [3] 
Хулоса сифатида қайд этиш мумкинки, вазиятни тўлиқ билиш 
автотранспорт корхонасини самарали бошқариш имконини 
беришини инобатга олиб, бир қатор истиқболли вазифаларни 
белгилаб олиш мақсадга мувофиқдир.
Улар қуйидагилар: 
1) автотранспорт корхонаси масъул раҳбарларини юқори 
қувватли компьютерлар базасида доимий ахборот алмашишини 
таъминловчи, ташиш жараёнларини бошқаришнинг кўп босқичли 
иерархик тизимини яратиш; 
2) мавжуд телефон тармоқлари орқали маълумотларни узатиш 
тезлигининг пастлиги муаммоси мавжудлиги сабабли, уларнинг 
ўрнига навигация алоқа воситалари, ёруғлик диодлари, лазер 
модемлардан фойдаланиш ёки барча аналог линияларни оптик-
толали линияларга алмаштириш; 
3) ташиш жараёнларига доир меъёрларни такомиллаштириш, 
ҳужжатларни юритишда компьютер билан доимий мулоқотда 
бўлувчи, тўлиқ автоматлаштирилган муҳитда фаолият юритувчи 
раҳбарлар ишини эргономик (иш шароити) ва психологик 
жиҳатларини тадқиқ этиш;
4) ахборотларни автоматик ўқиш учун юкларга ва юк 
автомашиналарига қўйиладиган кодлашнинг ташқи таъсирларга 
чидамли ва ишончли тузилмасини яратиш ва бошқалар.