Irisbekova М.N. (TDTrU, “Transport logistikasi”
kafedrasi i.f.d., professor)
RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH
Bugungi kun va kelajak hayotimizni zamonaviy axborot texnolо-
giyalarsiz tasavvur eta olmaymiz. Respublikamizda davr talabi bo‘lgan
zamonaviy axborot kommunikatsion tenologiylarni joriy etilishi va uni
iqisodiyotni turli xil sohalariga tadbiq qilinishi raqobatbardosh
axborotlarga ega bo‘lish va ulardan samarali foydalanish imkoniyatini
beradi. Mamlakatimizda axborot kommunikatsion texnologiyalarni
me’yoriy huquqiy asoslari yaratildi. ―Jumladan, aloqa va axborot-
lashtirish xizmatlari 24,5 %ga, kompyuter dasturlash xizmatlari 18 %
foizga, texnologik asbob-uskunalarni tа’mirlash va ularga xizmat
korsatish 17% ga, moliya-bank xizmatlari 17,6 % ga osdi.
3
O‘z vaqtida
tezkor va sifatli axborotlarga ega bo‘lish, to‘g‘ri qarorlar qabul qilishni
tа’minlaydi natijada korxonalar raqobatbardoshligi tа’minlanadi.
Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotini muvaffaqiyati sabablardan biri
ularni doimo tezkor va aniq axborotlarga ega bo‘lish imkoniyati
yuqoriligadir. O‘zbekistonning dunyo axborot maydoni va makonidagi
integratsiyalangan
mavqei
yildan
yilga
yuqori
pog‘onalarga
ko‘tarilmoqda.
Mamlakat Prezidenti Sh.M.Mirziyoev Oliy Majlisga Murojaatno-
masida “Raqamli iqtisodiyot asosida iqtisodiyotning barcha turlarini
yangilashni ko‘zda tutuvchi, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning
milliy kontseptsiyasini ishlab chiqishimiz va shu asosda “Raqamli
O‘zbekiston-2030” dasturini joriy etishimiz lozim deb, bu sohadagi
asosiy vazifalarni belgilab berdi.
4
Aytib o‘tish joizki raqamli
3
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining SH. Mirziyevning Oliy Majlisga myrojatmomasi.2020 yil 24 yanvar
4
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PF-5349-sonli Farmoni.
421
iqtisodiyotni rivojlantirish, iqtisodiyotda axborot komplekslari va
texnologiyalarini, biometrik, konvergent, nano va hujayra texnolo-
giyalari hamda blokcheyn, kriptovalyuta va kognitiv texnologiyalarni
iqtisodiyotni samaradorligini uning raqobatbardoshligini oshirishda
muvaffaqiyat bilan qo‘llashni taqozo qiladi. Fikrimizcha O‘zbekiston
yaqin yillar ichida axborot-kommunikatsiya va internet tizimlari va
texnologiyalari borasida rivojlangan davlatlar qatoridan joy olishi
shubxasiz.
Ayni vaqtda beshinchi avlod EHM lari ustida ish olib borilayapti.
Ushbu avlod mashinalari oddiy so`zni ―tushunadigan‖, rasmlarni
―ko`ra oladigan‖, tovushlarni ―eshita oladigan‖, sekundiga 1 mlrd.
atrofida amal bajara oladigan va katta hajmdagi xotiraga ega bo`lgan
holda ixcham bo`lishi kerak. EHM hisoblashlarni ko`p karra takrorlash,
ko`p sonli variantlar orasidan berilgan alomatlar bo`yicha eng yaxshi
variantlarni tanlash, amalda cheklanmagan hajmdagi axborotni saqlash
va ular orasidan kerakli mа’lumotlarni tez topish xususiyatiga ega.
Bularning hammasi katta hajmdagi hisoblash bilan bog`liq bo`lgan
murakkab ilmiy – texnik masalalarni hal etish, istalgan ko`lamdagi
boshqarishni amalga oshirish, informatsion – izlash tizimlarini yaratish
imkonini beradi.
5
.
Raqamli iqtisodiyot yuqori o‘sish sur'atlarini namoyish etadi,
ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarda, raqamli iqtisodiyot ko‘rsatkich-
lari to‘g‘risidagi tushuncha va mа’lumot cheklangan va qarama-qarshi
bo‘lib qolmoqda. Ushbu moddaning maqsadi "Raqamli iqtisodiyot"
kontseptsiyasini ishlab chiqish, shuningdek uning miqyosini baholash
uchun mavjud mа’lumotlar haqida umumiy mа’lumotga ega bo‘lish.
Raqamli iqtisodiyotni tahlil qilish uchun maqolada uch darajali
yondashuv qo‘llaniladi. Raqamli iqtisodiyotning asosi "Raqamli sektor":
Axborot / axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasi (AKT)
sohasidagi korxonalar asosiy raqamli mahsulotlar va xizmatlarni ishlab
chiqaradigan korxonalar.
"Raqamli iqtisodiyot", yа’ni Iqtisodiyotning, asosan raqamli
texnologiyalar yoki biznes modeli bilan ishlaydigan kompaniyalar
tomonidan taqdim etilgan, istiqbolli ish haqi bilan raqamli sektordan
iborat Raqamli va platforma xizmatlari. Iqtisodiyotning barcha
sohalarida AKTdan foydalanishni hisobga olgan holda, ushbu moddada
5
“Strategik management of outsourcing” Klemen Kavcic.Poland 2014
.
422
"Raqamli iqtisodiyot" kontseptsiyasi bilan bog‘liq savolga eng keng
yondoshish.
Raqamli iqtisod ko‘lamini aniqlashdan kelib chiqadigan
qiyinchiliklarni tahlil qilish, ushbu moddada dunyo iqtisodiyotidagi
raqamli iqtisodning taxminiy bahosi bor: taklif qilingan tа’rifga
muvofiq, bu 5 ga yaqin . Dunyo yalpi ichki mahsulotining foizi va
global mehnat bozorining 3 foizini egallaydi. Digital iqtisodiyot global
taqsimlanmagan - raqamli iqtisodiyotning aksariyati Global Shimoliy
mamlakatlarda jamlangan, ammo eng muhim sur'atlar bo‘yicha global
janubiy mamlakatlar tomonidan namoyish etilgan. Shunga qaramay,
potentsial o‘sish yuqori darajada bo‘lishi mumkin, bunda amaldagi
cheklovlar va raqamli iqtisodiyotning rivojlanayotgan mamlakatlarga
qo‘shimcha cheklovlar va uzoq muddatli tа’siri mavjud.
O‘quv maydonlari, texnik va transport vositalaridan samarali
foydalanish, mа’lumotlarni yig‘ib bir tizimga solingan holda ifodalab
berilishi va mutaxassislarni qayta tayyorlashda ham xarajatlarni
kamaytirishga erishishi kutilmoqda.
Xususan, ilmiy tadqiqot ishlarining raqamli texnologiylar bilan
uyğunlashuvi, oliy tа’limning masofaviylashuvi, ilmiy tadqiqotlarda
innovasion yndashuvlar muhim ahamiytga molikligini tа’kidlash
borasida ơta muhim chora-tadbirlarni amalga oshirish belgilangan.
Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, cheksiz imtiyozlardan tashqari,
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish, obʼektiv jarayon, ko‘p muammolar
tug‘diradi. Raqamli iqtisodiyotlar odatda raqamli texnologiyalardan
foydalangan holda tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, sotish va
isteʼmol qilish, shuningdek elektron tijorat, veb-va Internet
iqtisodiyotidan foydalangan holda amalga oshirish, savdo va xizmatlarni
ishlab chiqarish, sotish va isteʼmol qilish bilan bog‘liq har qanday
iqtisodiy faoliyat sifatida tushuniladi. Raqamli iqtisodiyotning shakl-
lanishi va rivojlanishi bir qator muammolarning paydo bo‘lishining
sababi hisoblanadi. Birinchidan, uni qayta ishlash va ariza berishning
yanada samarali texnologiyalarini yaratish asosan tranzaktsiya
xarajatlarini kamaytirishi va iqtisodiyotning moslashuvchanligi va
samaradorligini oshirish kerak.
Аmmo bu bir vaqtning o‘zida maʼlumotlar bilan ishlashning
avvalgi texnologiyalari bo‘lmaydi va tranzaktsiya xarajatlarining ulushi
axborotni himoya qilish xarajatlarini ko‘paytirish, shuningdek, biznes
faoliyatini baholash xarajatlarini ko‘paytirish orqali oshib ketmasligi
423
mumkin. Internetda keskin kamayadi, baʼzida hatto vositachilar va
agentlarga bo‘lgan yehtiyojni yo‘q qiladi. Shuni qo‘shimcha qilish
kerakki, ommaviy ishlab chiqarish iqtisodiyoti har bir mijozning onlayn
rejimida buyurtma qilingan shaxsdan kam.
Xulosada xar qanday ommaviy texnologik innovatsiyalar, raqamli
texnologiyalar yangi kasblar va yangi vakolatchilarni talab qiladi va
bundan tashqari, anʼanaviy faoliyatda band bo‘lgan ko‘plab guruhlar
qarshilik va noroziliklarga sabab bo‘ladi. Dasturchilar, brokerlar,
tahlilchilar va boshqalar kabi bunday mutaxassislarning yetishmasligi
boshqa ko‘plab ishlarni bartaraf etishni rad yetmaydi bu soxada
daromadlarni farqlash va tashqi manbalardan keladigan maʼlumotlarning
xavfsizligi alohida qiziqish uyg‘otadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |