Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

Irisbekova М.N. (TDTrU, “Transport logistikasi” 
 kafedrasi i.f.d., professor)
 
RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH 
Bugungi kun va kelajak hayotimizni zamonaviy axborot texnolо-
giyalarsiz tasavvur eta olmaymiz. Respublikamizda davr talabi bo‘lgan 
zamonaviy axborot kommunikatsion tenologiylarni joriy etilishi va uni 
iqisodiyotni turli xil sohalariga tadbiq qilinishi raqobatbardosh 
axborotlarga ega bo‘lish va ulardan samarali foydalanish imkoniyatini 
beradi. Mamlakatimizda axborot kommunikatsion texnologiyalarni 
me’yoriy huquqiy asoslari yaratildi. ―Jumladan, aloqa va axborot-
lashtirish xizmatlari 24,5 %ga, kompyuter dasturlash xizmatlari 18 % 
foizga, texnologik asbob-uskunalarni tа’mirlash va ularga xizmat 
korsatish 17% ga, moliya-bank xizmatlari 17,6 % ga osdi.
3
O‘z vaqtida 
tezkor va sifatli axborotlarga ega bo‘lish, to‘g‘ri qarorlar qabul qilishni 
tа’minlaydi natijada korxonalar raqobatbardoshligi tа’minlanadi. 
Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotini muvaffaqiyati sabablardan biri 
ularni doimo tezkor va aniq axborotlarga ega bo‘lish imkoniyati 
yuqoriligadir. O‘zbekistonning dunyo axborot maydoni va makonidagi 
integratsiyalangan 
mavqei 
yildan 
yilga 
yuqori 
pog‘onalarga 
ko‘tarilmoqda. 
 
Mamlakat Prezidenti Sh.M.Mirziyoev Oliy Majlisga Murojaatno-
masida “Raqamli iqtisodiyot asosida iqtisodiyotning barcha turlarini 
yangilashni ko‘zda tutuvchi, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning 
milliy kontseptsiyasini ishlab chiqishimiz va shu asosda “Raqamli 
O‘zbekiston-2030” dasturini joriy etishimiz lozim deb, bu sohadagi 
asosiy vazifalarni belgilab berdi.
4
Aytib o‘tish joizki raqamli 
3
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining SH. Mirziyevning Oliy Majlisga myrojatmomasi.2020 yil 24 yanvar 
4
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada takomillashtirish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PF-5349-sonli Farmoni.

---

421 
iqtisodiyotni rivojlantirish, iqtisodiyotda axborot komplekslari va 
texnologiyalarini, biometrik, konvergent, nano va hujayra texnolo-
giyalari hamda blokcheyn, kriptovalyuta va kognitiv texnologiyalarni 
iqtisodiyotni samaradorligini uning raqobatbardoshligini oshirishda 
muvaffaqiyat bilan qo‘llashni taqozo qiladi. Fikrimizcha O‘zbekiston 
yaqin yillar ichida axborot-kommunikatsiya va internet tizimlari va 
texnologiyalari borasida rivojlangan davlatlar qatoridan joy olishi 
shubxasiz.
Ayni vaqtda beshinchi avlod EHM lari ustida ish olib borilayapti. 
Ushbu avlod mashinalari oddiy so`zni ―tushunadigan‖, rasmlarni 
―ko`ra oladigan‖, tovushlarni ―eshita oladigan‖, sekundiga 1 mlrd. 
atrofida amal bajara oladigan va katta hajmdagi xotiraga ega bo`lgan 
holda ixcham bo`lishi kerak. EHM hisoblashlarni ko`p karra takrorlash, 
ko`p sonli variantlar orasidan berilgan alomatlar bo`yicha eng yaxshi 
variantlarni tanlash, amalda cheklanmagan hajmdagi axborotni saqlash 
va ular orasidan kerakli mа’lumotlarni tez topish xususiyatiga ega. 
Bularning hammasi katta hajmdagi hisoblash bilan bog`liq bo`lgan 
murakkab ilmiy – texnik masalalarni hal etish, istalgan ko`lamdagi 
boshqarishni amalga oshirish, informatsion – izlash tizimlarini yaratish 
imkonini beradi. 
5
. 
Raqamli iqtisodiyot yuqori o‘sish sur'atlarini namoyish etadi, 
ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarda, raqamli iqtisodiyot ko‘rsatkich-
lari to‘g‘risidagi tushuncha va mа’lumot cheklangan va qarama-qarshi 
bo‘lib qolmoqda. Ushbu moddaning maqsadi "Raqamli iqtisodiyot" 
kontseptsiyasini ishlab chiqish, shuningdek uning miqyosini baholash 
uchun mavjud mа’lumotlar haqida umumiy mа’lumotga ega bo‘lish. 
Raqamli iqtisodiyotni tahlil qilish uchun maqolada uch darajali 
yondashuv qo‘llaniladi. Raqamli iqtisodiyotning asosi "Raqamli sektor": 
Axborot / axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasi (AKT) 
sohasidagi korxonalar asosiy raqamli mahsulotlar va xizmatlarni ishlab 
chiqaradigan korxonalar. 
"Raqamli iqtisodiyot", yа’ni Iqtisodiyotning, asosan raqamli 
texnologiyalar yoki biznes modeli bilan ishlaydigan kompaniyalar 
tomonidan taqdim etilgan, istiqbolli ish haqi bilan raqamli sektordan 
iborat Raqamli va platforma xizmatlari. Iqtisodiyotning barcha 
sohalarida AKTdan foydalanishni hisobga olgan holda, ushbu moddada 
5
“Strategik management of outsourcing” Klemen Kavcic.Poland 2014
. 

---

422 
"Raqamli iqtisodiyot" kontseptsiyasi bilan bog‘liq savolga eng keng 
yondoshish. 
Raqamli iqtisod ko‘lamini aniqlashdan kelib chiqadigan 
qiyinchiliklarni tahlil qilish, ushbu moddada dunyo iqtisodiyotidagi 
raqamli iqtisodning taxminiy bahosi bor: taklif qilingan tа’rifga 
muvofiq, bu 5 ga yaqin . Dunyo yalpi ichki mahsulotining foizi va 
global mehnat bozorining 3 foizini egallaydi. Digital iqtisodiyot global 
taqsimlanmagan - raqamli iqtisodiyotning aksariyati Global Shimoliy 
mamlakatlarda jamlangan, ammo eng muhim sur'atlar bo‘yicha global 
janubiy mamlakatlar tomonidan namoyish etilgan. Shunga qaramay, 
potentsial o‘sish yuqori darajada bo‘lishi mumkin, bunda amaldagi 
cheklovlar va raqamli iqtisodiyotning rivojlanayotgan mamlakatlarga 
qo‘shimcha cheklovlar va uzoq muddatli tа’siri mavjud. 
O‘quv maydonlari, texnik va transport vositalaridan samarali 
foydalanish, mа’lumotlarni yig‘ib bir tizimga solingan holda ifodalab 
berilishi va mutaxassislarni qayta tayyorlashda ham xarajatlarni 
kamaytirishga erishishi kutilmoqda.
Xususan, ilmiy tadqiqot ishlarining raqamli texnologiylar bilan 
uyğunlashuvi, oliy tа’limning masofaviylashuvi, ilmiy tadqiqotlarda 
innovasion yndashuvlar muhim ahamiytga molikligini tа’kidlash 
borasida ơta muhim chora-tadbirlarni amalga oshirish belgilangan. 
Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, cheksiz imtiyozlardan tashqari, 
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish, obʼektiv jarayon, ko‘p muammolar 
tug‘diradi. Raqamli iqtisodiyotlar odatda raqamli texnologiyalardan 
foydalangan holda tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, sotish va 
isteʼmol qilish, shuningdek elektron tijorat, veb-va Internet 
iqtisodiyotidan foydalangan holda amalga oshirish, savdo va xizmatlarni 
ishlab chiqarish, sotish va isteʼmol qilish bilan bog‘liq har qanday 
iqtisodiy faoliyat sifatida tushuniladi. Raqamli iqtisodiyotning shakl-
lanishi va rivojlanishi bir qator muammolarning paydo bo‘lishining 
sababi hisoblanadi. Birinchidan, uni qayta ishlash va ariza berishning 
yanada samarali texnologiyalarini yaratish asosan tranzaktsiya 
xarajatlarini kamaytirishi va iqtisodiyotning moslashuvchanligi va 
samaradorligini oshirish kerak.
Аmmo bu bir vaqtning o‘zida maʼlumotlar bilan ishlashning 
avvalgi texnologiyalari bo‘lmaydi va tranzaktsiya xarajatlarining ulushi 
axborotni himoya qilish xarajatlarini ko‘paytirish, shuningdek, biznes 
faoliyatini baholash xarajatlarini ko‘paytirish orqali oshib ketmasligi 

---

423 
mumkin. Internetda keskin kamayadi, baʼzida hatto vositachilar va 
agentlarga bo‘lgan yehtiyojni yo‘q qiladi. Shuni qo‘shimcha qilish 
kerakki, ommaviy ishlab chiqarish iqtisodiyoti har bir mijozning onlayn 
rejimida buyurtma qilingan shaxsdan kam.
Xulosada xar qanday ommaviy texnologik innovatsiyalar, raqamli 
texnologiyalar yangi kasblar va yangi vakolatchilarni talab qiladi va 
bundan tashqari, anʼanaviy faoliyatda band bo‘lgan ko‘plab guruhlar 
qarshilik va noroziliklarga sabab bo‘ladi. Dasturchilar, brokerlar, 
tahlilchilar va boshqalar kabi bunday mutaxassislarning yetishmasligi 
boshqa ko‘plab ishlarni bartaraf etishni rad yetmaydi bu soxada
daromadlarni farqlash va tashqi manbalardan keladigan maʼlumotlarning 
xavfsizligi alohida qiziqish uyg‘otadi.