Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti

Jahon xo'jaligining shakllanishi

Jahon xo'jaligining shakllanishi va rivojlanishida xalqaro geografik mehnat taqsimotining o'rni va ahamiyati beqiyosdir. Geogragik mehnat taqsimoti - bu ijtimoiy mehnat taqsimotining hududiy shaklidir. Geografik mehnat taqsimoti miqyosiga ko'ra -rayonlararo va xalqaro mehnat taqsimotiga bo'linadi. Xalqaro geografik mehnat taqsimoti jahon xo'jaligining harakatlantiruvchi kuchi va negizidr.
Xalqaro geografik mehnat taqsimoti ayrim mamlakatlarni ma’lum turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishga, shular bilan keyinchalik ayirboshlashga ixtisoslashganligini anglatadi.
Geografik mehnat taqsimotining eng asosiy natijasi - bu xalqaro ixtisoslashuv tarmog'idir. Ayrim mamlakatlarning ma’lum turdagi mahsulotlarni isnlab chiqarishga va xizmat ko'rsatishga ixtisoslashganligi ularni o'zining ichki ehtiyojlaridan ortiqcha miqdorda ishlab chiqarishni va xizmat ko'rsatishni taklif etishni taqozo qiladi. Shuning oqibatida xalqaro ixtisoslashuv tarmoqlari, ya’ni eksportga mahsulot ishlab chiqaruvchi, mamlakatning xalqaro geografik mehnat taqsimotidagi o'rnini belgilab beruvchi tarmoqlar shakllanadi.

Jahon xo'jaligining rivojlanishi

Shunday qilib, XIX asrning 2-yarmida keng miqyosda temuryo'llarning barpo qilinishi va dengiz transportining ildam sur’atlar bilan rivojlanishi quruqliklar va materiklarni bog'ladi hamda jahon savdosi va jahon xo'jaligining shakllanishini ta’minladi. Lekin jahon xo'jaligining rivojlanishida asosiy rolni XVII-XIX asrlarda G‘arbiy Yevropa va AQSH da barpo etilgan yirik mashinalashgan sanoat o'ynadi. Demak, jahon xo'jaligi XIX asr oxiri va XX asr boshida yirik mashinalashgan sanoat dengiz transporti va jahon bozorining taraqqiyoti natijasida vujudga keldi.
Jahon xo‘jaligi - bu bir-biri bilan umumjahon iqtisodiy munosabatlari orqali bog‘langan dunyodagi barcha mamlakatlar milliy xo‘jaliklarining majmuidir.
Jahon xo'jaligining geografik «modeli» kundan kunga murakkablashib bormoqda. XIX asrning oxirigacha barcha ko'rsatkichlar bo'yicha bir markaz - Yevropa yaqqol ko'zga tashlanar edi. Undan keyin ikkinchi jahon markazi - AQSH vujudga keldi va yetakchi rolni o'ynay boshladi.