Toshkent tо‘qimachilik va yengil sanoat instituti

• Yetuk ijodkorlik
• 1899 yilda universitetni 1-darajali diplom bilan tugatgandan so'ng, Bryusov P. Bartenevning "Rus arxivi" jurnaliga ishga kirdi. Shoir adabiy faoliyat bilan faol shug‘ullanadi. 1900 yilda Bryusovning Tertia Vigilia (Uchinchi gvardiya) uchinchi to'plami nashr etildi va bu unga shon-sharaf keltirdi.
• Bryusov "Scorpion" nashriyotining asoschilaridan biriga aylanadi. 1903 yildan "New Way" jurnalida hamkorlik qiladi. O'sha yili shoirning "Urbi et Orbi" ("Shahar va tinchlik") to'plami nashr etildi.
• 1901 - 1905 yillarda Bryusov "Shimoliy gullar" almanaxini yaratishda ishtirok etdi. 1904 - 1909 yillarda u "Libra" rus ramziy jurnalining haqiqiy muharriri bo'lgan. 1908 yildan boshlab uning tarjimai holi yosh yozuvchilar bilan yangi tanishuvlarga boy bo'lgan Valeriy Bryusov Moskva adabiy-badiiy to'garagining direktori bo'ladi.
• Ikki inqilob o'rtasidagi shoirning asari
• Bryusovning kayfiyati va 1905 - 1907 yillardagi inqilob voqealariga munosabati "Yer" dramasi va "Gulchambar" to'plami (1905) edi. 1907 yilda uning "Yer o'qi" qisqa hikoyalar to'plami, 1909 yilda "Hamma qo'shiqlar" she'riy to'plami nashr etildi. Inqilobdan keyingi yillarda Valeriy Yakovlevich "G'alaba qurboni" (1911-1912) romanini, "Kecha va kunduz" (1913) qisqa hikoyalar to'plamini yaratdi.
• 1914 yilda, Birinchi jahon urushi paytida, "Rossiya yangiliklari" muxbiri sifatida urushga borgan. 1916 yilda u "Kamalakning etti rangi" to'plamini nashr etdi.
• Hayotning so'nggi yillari
• Bolsheviklar hokimiyat tepasiga kelishi bilan, 1917-1919 yillarda Valeriy Yakovlevich Matbuotni ro'yxatdan o'tkazish qo'mitasining rahbari lavozimini egalladi. 1919 - 1921 yillarda Butunrossiya shoirlar ittifoqi prezidiumining raisi etib tayinlandi. 1921 yilda Oliy adabiyot va san'at institutining tashkil etilishi bilan Bryusov uning rektori va professoriga aylandi.
• Valeriy Yakovlevich Bryusov 1924 yil 9 oktyabrda pnevmoniyadan vafot etdi. Shoir Moskvadagi Novodevichy qabristoniga dafn qilindi. Bryusov Valeriy Yakovlevichning hayoti va ijodi xotirasiga uning qabriga portretli haykal o'rnatilgan.
• O'smirlik davrida Bryusov Nekrasovning ishini yaxshi ko'rar va uni o'z buti deb hisoblardi.
• "Tertia Vigilia" Bryusovning uchinchi to'plami universitetda u bilan uchrashgan do'sti Konstantin Balmontga bag'ishlangan.
• 24 yoshida, Bryusov Jon Runtga turmushga chiqdi, u u bilan umrining oxirigacha yashadi.
• Bryusovning qisqacha tarjimai holi uning tarjimon sifatidagi xizmatlari haqida gapirmasdan to'liq bo'lmaydi. Valeriy Yakovlevich mahalliy o'quvchilarga E. Verxarnni ochdi, P. Verlayn, E. Po, M. Meterlink, Bayron, V. Gyugo, O. Vald va boshqa ko'plab tarjimalar bilan shug'ullangan.
• Arman shoirlarining "Qadimgi zamonlardan hozirgi kungacha Armaniston she'riyati" tarjimalari to'plami uchun Bryusovga Armaniston xalq shoiri unvoni berilgan.

• Oybek (taxallusi; asl ism-sharifi Musa Toshmuhammad oʻgʻli; 1905.10.1 — Toshkent — 1968.1.7) — shoir, yozuvchi, adabiyotshunos olim va jamoat arbobi. Oʻzbekiston xalq yozuvchisi (1965), Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi (1943). Oybek hunarmand-boʻzchi oilasida tugʻilgan. Dastlab Oqmasjid mahallasidagi eski maktabda (1911–1917), soʻng Munavvarqori Abdurashidxonov tashkil etgan „Namuna“ maktabida (1918–1921) boshlangʻich maʼlumot oladi. Shundan keyin Navoiy nomidagi taʼlim va tarbiya texnikum-internatida tahsil olgach (1921–1925), Toshkent unversitetining ijtimoiy fanlar fakultetida (1925–1927), Leningrad xalq xoʻjaligi institutida (1927–1929) oʻqiydi va ogʻir xastalikka chalingani sababli yana Toshkentga qaytib, Toshkent unversitetida oʻqishni tugatadi (1930).

• Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
• Oybek mehnat faoliyatini talabalik yillaridan boshlab, oʻrta maktab, texnikum va ishchilar fakultetlarida (1925–1927), Xalq xoʻjaligi, Qishloq xoʻjalik va Pedagogika institutlarida til va adabiyot fanlaridan dars beradi, Toshkent unstitutining iqtisod fakultetida esa assistent sifatida xizmat qiladi (1930–1935). Ayni paytda Madaniy qurilish ilmiy tadqiqot instituti (1933) va Fanlar komiteti huzuridagi Til va adabiyot institutida (1934–1937) ilmiy xodim boʻlib ishlaydi. 1937-yilda Sovet davlati qatagʻon siyosatining avj olishi Oybekning „millatchi“ va „milliy ittiqodchilar“ga xayrixoh kishi sifatida ishdan haydalishi hamda tazyiqqa uchrashiga sababchi boʻladi. Kambagʻal oiladan chiqqanligi va internatda tarbiyalanganligi tufayli qatagʻondan omon qolgan Oybek 1938-yil oxiridagina Oʻzbekiston oʻquv-pedagogika nashriyotiga tarjimon-muharrir sifatida ishga qabul qilinadi. 1941–1945-yillar urushining boshlanishi bilan u yana nomatlub shaxs sifatida quvgʻinga uchraydi. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasining tashkil etilishi bilan akademiyaning gumanitar boʻlimiga (1935–1951), Hamid Olimjon vafotidan keyin esa Yozuvchilar uyushmasi hayʼatiga rais, „Sharq yulduzi“ jurnaliga bosh muharrir (1945–1959) etib tayinlanadi; Til va adabiyot institutining direktori (1950–1952) hamda „Oʻzbek tili va adabiyoti“ jurnalining bosh muharriri (1958–1968) vazifasini bajaradi. 50-yillar avvalida yana qatagʻon toʻlqinining boshlanishi bilan Oybek insult xastaligiga uchraydi va uzoq, davom etgan xastalik oqibatida vafot etadi.

• Sheʼriyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
• Oybek adabiy faoliyatini shoir sifatida boshlagan. „Cholgʻu tovushi“ degan birinchi sheʼri 1922-yil „Armugʻon“ jurnalida bosilgan. Bu vaqtda u Choʻlpon, shuningdek, „yosh usmonlilar“ sheʼriyati taʼsirida boʻlib, ular ruhidagi sheʼrlaridan iborat „Tuygʻular“ (1926) va „Koʻngil naylari“ (1929) toʻplamlarini eʼlon qilgan. Oybek dastlabki ijodida davrning oʻtkinchi mavzulariga bagʻishlangan sarbast sheʼrlar yaratgan, ularning aksariyati „Mashʼala“ (1932) toʻplamidan oʻrin olgan. Keyinchalik shoir lirik tuygʻu va kechinmalar tasviriga katta eʼtibor berib, „koʻngil lirikasi“ namunalarini yaratishga intildi. Uning bu boradagi izlanishlari, ayniqsa, „Yevgeniy Onegin“ sheʼriy romanini tarjima qilishi (1936) jarayonida orttirgan tajribasi tufayli va Alexander Pushkin asarlaridagi lirizm taʼsirida yaxshi samaralar berdi. Oybekning „Chimyon daftari“ turkumiga kirgan, oʻzbek tabiatining fusunkor tarovati va betakror ranglarini oʻziga simirgan sheʼrlari nafaqat shoir sheʼriy ijodining, balki umuman oʻzbek lirikasining shoh namunalaridan biri boʻldi. Shoir bu sheʼrlari bilan oʻzbek sheʼriyatiga oybekona nafis lirizmni olib kirdi, nozik tuygʻu va kechinmalarni tasvirlash madaniyatini yanada mukammallashtirdi, lirik sheʼriyat tilini nafosat yogʻdulari bilan jilolantirib yubordi.

• Dostonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
• Bir tomondan, lirik harorat, ikkinchi tomondan, epik koʻlam Oybek sheʼriyatiga xos xususiyatlardir. U lirik sheʼriyat bilan bir qatorda dostonnavislik sohasida ham izlanishlar olib borib, „Dilbar — davr qizi“ (1932), „Oʻch“ (1933), „Baxtigul va Sogʻindiq“ (1934), „Qahramon qiz“ (1936), „Gulnoz“, „Kamonchi“, „Navoiy“ (1937) singari dostonlarni yozdi. Shoir bu dostonlarida oʻz davrining qahramoni obrazini yaratish va shu davrning muhim ijtimoiy-maʼnaviy masalalarini koʻtarish bilan birga tarixiy oʻtmish mavzuiga ham murojaat etdi. Oybekning liro-epik sheʼriyatdagi dastlabki tajribalari uning katta epik polotnolarni yaratishga qodir sanʼatkor ekanini namoyish etadi. „Oʻch“ va „Navoiy“ dostonlari esa yaqin kelajakda yaratajak „Qutlugʻ qon“ va „Navoiy“ romanlari uchun oʻziga xos eskiz vazifasini oʻtadi.
• Sovet davlatining adabiy-madaniy siyosati natijasida 1937-38-yillarda yozuvchilar va ularning asarlariga vulgar sotsiologizm nuqtai nazaridan yondashish tamoyili kuchaydi. Oybekning „Chimyon daftari“ turkumiga kirgan lirik sheʼrlari burjua sheʼriyati namunalari, deb baholandi. Davlat siyosati darajasiga koʻtarilgan bu harakat oqibatida, boshqa shoirlar qatori, Oybek ham, „koʻngil sheʼriyati“ga tamomila zid oʻlaroq, „fajdanlik sheʼriyati“ deb atalgan sheʼriyat namunalarini yaratishga majbur boʻldi. Shunga qaramay, Oybekning ilm-fan va texnikani egallashga daʼvat etuvchi hamda vatanparvarlik va mehnatsevarlik gʻoyalari bilan sugʻorilgan „Oʻzbekiston“, „Dneprostroy“, „Fanga yurish“, „Raisa“, „Qizlar“ singari oʻnlab sheʼr va dostonlari 30-40-yillar oʻzbek sheʼriyatida muhim voqea boʻldi.
• Oybek 40-yillar oxiri — 50-yillar boshlarida „Qizlar“ (1947) dostonidan tashqari, „Hamza“ (1948), Pokiston taassurotlari asosida „Zafar va Zahro“ (1950) va „Haqgoʻylar“ (1952) dostonlarini yaratdi. 60-yillarda shaxsga sigʻinish fojialari fosh etilib, sobiq sovet mamlakatida „xrushchyovcha“ harorat jilvalari koʻringanda, Oybek xastaligiga qaramay, yana „sof lirika“ning guzal namunalarini taqdim etadi, Xirosima fojiasiga bagʻishlangan „Davrim jarohati“ (1952), „Guli va Navoiy“ (1968) dostonlarini yozish bilan birga Amir Temur va Bobur haqidagi lirik dostonlarni yozishga kirishadi. Shoir uzining bu asarlari bilan 60-yillar oʻzbek sheʼriyatida yangi badiiy tafakkurning boshlanishi va qaror topishiga muhim hissa qoʻshadi.

• Nasriy merosi[tahrir | manbasini tahrirlash]
• Oybekning nasriy merosi 5 roman („Qutlugʻ qon“, „Navoiy“, „Oltin vodiydan shabadalar“, „Quyosh qoraymas“ va „Ulugʻ yoʻl“), 4 qissa („Shonli yoʻl“, „Hyp qidirib“, „Bolalik xotiralarim“ va „Bola Alisher“) hamda bir qancha hikoya va ocherklardan iborat.
• Oybekning roman janridagi dastlabki tajribasi — „Qutlugʻ qon“ asari yozuvchi hayotining eng tahlikali kezlarida, 1938-yilda, qisqa muddatda yozilgan va 1940-yilda nashr etilgan. Yozuvchining bolalik xotiralari bilan toʻyingan bu asarda oʻzbek xalqining Birinchi jahon urushi arafasidagi mashaqqatli hayoti qalamga olingan. Bu davrda, bir tomondan, mustamlakachilik siyosati, ikkinchi tomondan, oʻlkaga kirib kela boshlagan kapitalistik munosabatlar tufayli mehnatkashlar ommasi gʻoyat qashshoqlashgan edi. Shunday vaqtda sabr kosasi toʻlgan xalqning norozilik namoyishi bilan chiqishi yoki qoʻzgʻolon koʻtarishi tabiiy edi. Chor hokimiyatining Oʻrta Osiyo aholisini mardikorlikka olish toʻgʻrisidagi farmoni 1916-yil qoʻzgʻo lonining gurullab yonishi uchun bir turtki boʻldi. Oybek romanda Yoʻlchi boshlik, mehnatkashlar, Mirzakarimboy boshliq boylarning oʻzaro munosabatlarini tasvirlash orqali mazkur qoʻzgʻolonning kelib chiqish sabablarini badiiy tahlil etdi. Jamiyatning shu davrdagi qutblashgan holatini taʼkidlab koʻrsatish maqsadida va sovet mafkurasining talabi bilan boylar obrazini, ayniqsa, Mirzakarimboy obrazini yaratishda qora boʻyoqlardan koʻproq foydalandi. 1937-yil tegirmonidan arang omon qolgan adibning romanni busiz nashr etishi amri mahol edi.
• Oybek bu asari bilan Abdulla Qodiriy, Chulpon va Sadriddin Ayniy boshlab bergan tarixiy romannavislik anʼanasini rivojlantirib, uni mehnatkash xalq harakterini oʻzida mujassamlantirgan Yoʻlchi, Gulnor kabi qahramonlarning yorqin obrazlari bilan boyitdi. „Qutlugʻ qon“ oʻzbek adabiyotidagi badiiy jihatdan eng yuksak romanlardan biridir.

• Maqolalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
• Oybek adabiy faoliyatining muhim qismini adabiyotshunoslikka oid tadqiqot va maqolalar tashkil etadi. Oʻzbek xalqi tarixi va oʻzbek mumtoz adabiyotining ulkan bilimdoni Oybek oʻzining adabiy-tanqidiy faoliyatida adabiyotimizning eng qadimgi davridan to oʻtgan asrning 60-yillariga qadar kechgan shakllanish va taraqqiyot yoʻliga bagʻishlangan koʻplab maqolalar eʼlon qildi. Bu maqolalarning katta bir qismi Alisher Navoiy yashagan davr, shoir hayoti va ijodini oʻrganishga bagʻishlangan boʻlib, ular keyinchalik Oybekning „Navoiy gulshani“ maqolalar toʻplamini tashkil etdi. Bu maqolalar navoiyshunoslikning oʻzbek adabiyotshunosligining muhim bir sohasi sifatida shakllanishi va rivojlanishiga hissa boʻlib qoʻshildi. Shu bilan birga Oybek Yozuvchilar uyushmasi va Fanlar akademiyasi gumanitar boʻlimining raisi sifatida Navoiyning 500 yillik yubileyini tashkil etish va oʻtkazishga rahbarlik qildi. A. Deych bilan birga rus tilida Navoiyga bagʻishlangan turkum maqolalar chop etdi (bu maqolalar mualliflarning 1968-yilda nashr etilgan „Alisher Navoiy. Literaturno-kriticheskiy ocherk“ kitobidan oʻrin olgan).
• Yirik adabiyotshunos Oybek „Abdulla Qodiriyning ijodiy yoʻli“ (1935) monografiyasi va boshqa maqolalarida 20-asr oʻzbek adabiyotining taraqqiyoti muammolarini,Alexander Pushkin, Lev Tolstoy va Maksim Gorkiy singari rus adabiyoti namoyandalarining oʻzbek yozuvchilariga taʼsiri masalalarini yuqori ilmiy-nazariy saviyada oʻrgandi. Mumtoz va zamonaviy oʻzbek adabiyoti yutuqlarini qardosh xalqlarga tanishtirishda Oybekning rus tilidagi maqolalari ayriqcha ahamiyatga molik.
• Tarjimalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
• Serqirra ijod sohibi Oybek jahon va rus adabiyotining eng yuksak namunalarini oʻzbek tiliga tarjima qilib, Choʻlpon va Abdulla Qodiriy asos solgan oʻzbek tarjima maktabini oʻzining yuksak darajadagi tarjimalari bilan boyitdi. Oʻzbek kitobxoni Oybek tarjimasi orqali Rim adabiyoti namunalari, J. B. Molyerning „Tartyuf“, Alexander Pushkinning „Yevgeniy Onegin“, Mikhail Lermontovning „Maskarad“, „Dovud Sosunli“ arman eposi, G. Geyne, I. A. Krilov, V. G. Belinskiy, E. Verharn va boshqalarning asarlari bilan tanishdi.
• Xotira[tahrir | manbasini tahrirlash]
• Oybek oʻzining rang-barang ijodi va ulkan jamoat arbobi sifatidagi faoliyati bilan oʻzbek xalqining madaniy yuksalishiga katta hissa qoʻshdi. 1980-yilda adib yashagan uyda Oybek uy-muzeyi tashkil etilgan va unga haykal oʻrnatilgan. Toshkentdagi maktab, xiyobon va metro bekatlaridan biri Oybek nomi bilan atalgan, Termiz davlat unversiteti, Toshkent viloyatidagi jamoa xoʻjaligiga Oybek nomi berilgan. Oybek vafotidan keyin „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni bilan taqdirlangan(2001).