Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

Anionaktiv SAM lar
. Kimyoviy strukturasi bo„yicha sovun, alkilsulfat va 
sulfanatlarga bo„linadi.
Sovun
yuqori yog„ kislotalarning natriyli, kalsiyli yoki ammoniy tuzlari. 
Umumiy formulasi R-COONa. Pardozlash korxonasida xo„jalik sovunidan: (natriy 
stearat va palmitat natriy aralashmasi) C
17
H
35
COONa va C
15
H
33
COONa, olein 
sovunidan (natriy oleat) C
17
H
33
COONa yoki (ammoniy oleat) C
17
H
33
COONH
4
dan 
foydalaniladi. Sovun yaxshi yuvuvchi va emulgirlovchidir, iflosliklarni eritmada 
ushlab qolish xossasiga ega. Tolalar 0,05-1% sovunni o„ziga yutadi. Kamchiligi: 
qattiq suvga ta‟sirchan; qattiq suvda erimaydigan Ca va Mg sovunlar hosil qiladi. 
Bu sovunning ko„p sarf bo„lishiga va dog„ hosil bo„lishiga olib keladi. Ularning 
suvda gidrolizlanishi natijasida ishqoriy muxit hosil bo„ladi: 
RCOONa +H
2
O 

NaOH+ RCOOH 
Kislotali muhitga chidamsiz. 
 
Alkilsulfatlar -
sulfoefir tuzlari -ROSO
3
Na. Ular birlamchi va ikkilamchi 
bo„lishi mumkin. Birlamchilarini yuqori yog„ spirtlarni sulfatlash orqali olinadi: 
NaOH 
ROH+H
2
SO
4

ROSO
3
Na 
Ikkilamchilari qo„shbog„li birikmalarni sulfatlash orqali olinadi. 
 
Bular yaxshi erituvchi va yuvuvchidir qattiq suvga chidamli. Kislotalarning 
issiq eritmalarida gidrolizlanadi. Alkilsulfatlarga misollar keltiramiz:
 
Sulfirol-8
- matoga nisbatan 0,5-2,5% sarf bo„ladi, quyuq suyuqlik, faol 
moddasi-33%. Yuqori ishqoriy muhitga chidamli, ho„llovchi sifatida bo„yash va 
gul bosishda ishlatilinadi. 

---

85 
Kastor yog„ini sulfatlash va gidrolizi orqali hosil qilinadi (kastor yog„i bu 
ritsin kislotani sulfoefirdir). Quyuq jigarrangli suyuqlik. Ho„llovchi, emulgator, 
yumshatuvchi sifatida qo„llanadi. 
TMS preparati (novost)
- yuqori yog„ spirt sulfoefirlarining Na li tuzlari 
aralashmasi.
Kukun (38 % faol modda) va pasta (20 % gacha faol modda) ko„rinishida 
ishlab chiqariladi. Dispergator, ho„llovchi va yuvuvchi sifatida ishlatiladi. 
Quyuq qovushqoq suyuqlik (60 % faol modda), emulgator, va tolalarni 
yog„lash maqsadida ishlatiladi. 
«Progres» preporati 
- tarkibida alkilsulfatlar bo„lgan quyuq suyuqlik. 
Emulgator va tekislovchi vazifasini bajaradi (26% faol modda).