Toshkent tibbiyot akademiyasi termiz filiali

1-ensa suyagining katta teshigi, 2-ensa suyagining bo 'g 'in o 'simlasi, 3-halqum bo 
'rtig 'i, 
4-tashqi uyqu 
arteriyasi teshigi
, 5-bigizsimon o 'siq, 6-bigiz-
so 'rg 'ichsimon teshik, 
7-tashqi eshituv leshigi, 8-pasikijag'yuzasi, 9-bo'g'in do'mboqchasi, 
10-ovalsimon teshik, ll-o 'tkir 
qirrali teshik
, 12-tishsimon-ponasimonyoriq, 
13-ponasimon-toshsimon yoriq, 14-yirliq teshik, 15-b yinturuq teshigi 
73 
mezenxima hujayralari birlamchi material b lib xizmat qiladi. To ay
t qimasining zi ham boshlan ich davrida mezenximadan rivojlanadi.
Organizm embrional taraqqiyotining boshJan ich davrida bosh miya
 asosida. 
orqa miya tori shakllanadi. S ng uning usti mezenxima hujayralaridan tashkil
topgan parda bilan raladi. Embrion taraqqiyotining birinchi oyi oxirlarida,
kalla suyagi orqa torining miyaga kelib tugaydigan joyida, xorda oldi va xorda
yonida joylashadigan to ay plastinkalari shakllanadi. Shunday qilib,
mezenxima t qimasi hujayralarining to ay t qimasiga aylanish jarayoni
boshlanadi. To ay kalianing tubidan takomillashib, ikki tomonga qarab
rivojlanib boradi. Kallaning ng devori va kalla qopqo ining bir qismi,
iforamen occipitale magnum)
atrofmi rab turadigan ensaning asosiy va yon
qismlari, chakka suyagining piramida va s r ichsimon qismlari, asosiy
suyakning deyarli hamma qismi, alvirsimon suyakning deyarli hamma qismi
va burunning pastki chi ano i to aylanadi. Faqat kallaning qopqo i yuqori
tomonidan biriktiruvchi t qimadan tashkil topgan parda bilan yopilgan b ladi.
Bu parda keyinchalik to ayga aylanmasdan t ridan-t ri suyaklanib
boradi. Rmbrion rivoji uchinchi oyining birinchi yarmidan boshlab,
to aylashgan kalla rivojlanib boradi. Shu vaqtga kelib hidlash a'zo!ari
kapsulasi, k rish a'zolari turadigan chuqurchalar, eshituv a'zo!arining
kapsulalari va ensa sohasi shakllana boshlaydi. Shakllangan to ay t qimasi va

---

kallani qoplovchi pardaning turli qismlarida embrion rivojining ikkinchi oyining
oxirlariga kelib, suyaklanuvchi nuqtalar paydo b la boshlaydi. Shu nuqtalardan
suyak t qimasi rivojlana boshlaydi va kallaning asosini tashkil qiluvchi to ay
suyakka aylanadi. Yuqorida kcltirilgan maMumotlarga qaraganda, kalla asosini
tashkil qiluvchi suyaklar z rivojlanish jarayonida mezenxima t qtmasidan
tashkil topgan parda, to ay va suyaklanishdan iborat bosqichlarni tib
shakllansa, kalla qopqo i csa parda va suyakdan iborat (to ay bosqichini
tmasdan) bosqichni tadi. Ikki bosqichli suyaklarga ensa va chakka
suyaklarining pallalari, kallaning tepa suyaklari, peshona suyagining ikki
yarimtasi kiradi. Bularning hafhmasi zaro birlashib, bir butun kalla skeletini
hosil qiladi. Miya asosini hosil qiluvchi mezenximadan rivojlangan to ayli
jabra ravo lari paydo b lib, ulardan kelajakda yuz suyaklari rivojlana
boshlaydi. Yuqorigi ja , pastki ja . chakka suyagining bigizsimon simtasi,
rta quloq b shli idagi mayda eshitish suyaklari (bol acha, sandon, uzangi),
til osti suyagi va uning shoxlari kelib chiqadi.
Kalla suyaklarining rivojlanishi postembrional davrda, ya'ni tu ilganidan
s ng ham to aylaming suyaklanish jarayoni davom etadi. Dastlab biriktiruvchi
l qima plastinkalarining suyakka aylanmagan qismlari k plab uchraydi. Bir nechta
kalla suyaklarining birlashadigan burchaklari bitmay tashqi tomondan yaxshi
k rinib turadigan biriktiruvchi t qima pardasi bilan qoplangan b Iadi. Kallaning
bu qismlari miya arteriyalarining pulsatsiyalanib turishi natijasida qimirlab turishi
sababli ularga liqildoqlar
 (fanticule)
deb nom berilgan (36-
rasm). Liqiidoqlar har xil
74
UUtalikda b Iadi. Kalla suyagining ita chizi i b ylab peshona va ensa
lli|ildoqlari, yon tomonlarida ng va chap ponasimon va ng va chap
'. r ichsimon liqildoqlari joylashgan. Bulaming ichida eng kattasi tepa va peshona
aiyaklarining rtasida joylashgan rombsimon liqildoq hisoblanadi. Yangi tu ilgan
Imlada bu liqildoqlaming uzunligi 3,5 sm., k ndalang lchami taxminan 2,5 sm. ga
long. T la suyaklanish bolaning 2 yoshiga t ri keladi. Orqa chakka liqildoq
m'hburchak shaklida b lib, ikkala tepa suyaklarining ensa suyagi bilan tutashadigan
36-rasm. Yangi tu ilgan bola kalla suyaklarining
ust tomonidan k rinishi.