Toshkent tibbiyot akademiyasi farg‘ona filiali “ijtimoiy fanlar” kafedrasi

Ekologik inqiroz – atrof-muhitning tabiiy resurslar (suv, havo, tuproq, o‘simliklar va hayvonot dunyosi)dan vahshiylarcha foydalanish va atrof muhitning ifloslanishi natijasida yuzaga kelgan, insoniyatning mavjudliliga xavf soluvchi mushkul ahvol.
Ekologik tahdid – inson faoliyati va tabiiy talofatlar natijasida ekotizim barqarorligi va ishonchliligini buzilishining bevosita imkoniyatidir. Bu esa o‘rab turgan tabiiy muhitni ortga qaytarib bo‘lmaydigan o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Ekologik xavf – inson faoliyati, texnogen omillarning ta’siri, tabiiy va antropogen avariyalar va kulfatlar, harbiy nizolar va boshqalar natijasida tabiiy atrof-muhit uchun salbiy oqibatlarning yuzaga kelish imkoniyati.
Ekologik xavfsizlik – bu biosfera va tabiiy muhitning ekologik parametrlarini, atmosfera holatini, gidrosfera, litosfera, kosmosfera, hayvonot va o‘simlik dunyosining buzilishi tahdidlarini inson hayotidagi barcha faoliyatidan qayta tiklash imkoniyatlari bo‘lmagan tabiiy boyliklarni yo‘qolib borishi xavf-xatarlarini oldini olishga qaratilgan xavfsizlikning turidir. Ekologik xavfsizlikning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bu xavfsizlik turi alohida davlatlarning harakatlari bilan amalga oshmaydi. Balki bu jarayon butun jahon hamjamiyati faolligini talab etadi. Ekologik xavfsizlik boshqa xavfsizlik turlaridan, jumladan,, milliy xavfsizlikdan farqi uning butun bashariyatga tegishliligi bilan izohlanadi. Ekologik yaxlitlikka e’tiborsiz bo‘lgan munosabat, oxir oqibatda biosfera uchun tuzatib bo‘lmaydigan vaziyatni keltirib chiqaradi. Buning natijasida esa har bir xalqning tinch, osoyishta rivojlanishi va siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy barqaror taraqqiyotiga jiddiy tahdid soladi.
Ekologik halokat – ma’lum bir mintaqa miqyoslarida, atrof-muhitda kuchli noqulay o‘zgarishlarga, og‘ir iqtisodiy oqibatlarga, aholi va tirik mavjudotlarning ommaviy qirilishiga olib keluvchi tabiiy yoki antropogen xarakterdagi tabiat anomaliyasi. Tabiiy xarakterdagi tabiiy anomaliyaga uzoq vaqt davom etgan qurg‘oqchilik, jonivorlarning ommaviy qirilishi va boshqalar, antropogenga esa atom elektr stansiyalaridagi avariya, tanker halokati kabilar kirishi mumkin. YUqorida keltirib o‘tilganidek, Orol muammosi ham ekologik halokatning bir turidir.
Ekspansiya (lot. expansio – kengaytirish, yoyish, tarqatish) - kuchli davlatlarning diplomatik iqtisodiy va harbiy usullar bilan o‘z ta’siri doirasini boshqa mamlakatlarga yoyishga qaratilgan siyosati. 1) iqtisodiy usullar (masalan kapitalni olib chiqib ketish) singari noiqtisodiy usullar (yangi territoriyalarni qurol ishlatish yo‘li bilan qo‘lga kiritish, siyosiy, diplomatik, diniy va bosimning boshqa turlari) bilan ham amalga oshiriladigan turli birlashmalar, guruhlar, davlatlar hukmronligining, ta’sir doirasining kengayishi, tarqalishi; 2) nimaningdir dastlabki chegarasidan chiqib ketishi, kengayishi, tarqalishi.
Eksport – tashqi bozorlarda sotish uchun tovar pullarni chet elga chiqarish. Eksport tarkibiga boshqa davlatlarda qayta ishlab chiqarish uchun olib chiqilayotgan mollar, maxsus eksport uchun mo‘ljallangan tovarlar kiradi.
Eksport nazorati – ommaviy qirg‘in qurollari, ularni etkazish vositalari, qurol-yarog‘ning o‘zgacha turlari va harbiy texnikani yaratishda qo‘llanishi mumkin bo‘lgan tovarlar, axborotlar, ishlar, xizmatlar, intellektual faoliyat natijalariga nisbatan tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish tartibida. Mamlakatlar tomonidan belgilangan qonunlar majmui va me’yoriy huquqiy aktlarni amalga oshishini ta’minlovchi chora-tadbirlar kompleksi. Asosiy maqsadi: mamlakat milliy mafaatlarini himoya qilish va iqtisodiyotini jahon iqtisodiga integratsiyasi uchun sharoit yaratish.