bilan son suyagining boshi birlashishidan vujudga keladi. Chakaloklarda bu
Bo‗g‗imda to‘rtta suyak ishtirok etadi, jumladan, chanog‗ suyagining uchta bo‘lagi
(Yonbosh, Chov va g‗uymich suyaklari) g‗uymich chukurida tutashib turadi, birog‗
95
Q‗uymich kosasining atrof g‗irg‗og‗idagi fibroz tog‗ay xalg‗a (labrum
acetabulare) Bo‗g‗im tomon biroz tog‗aygan bo‘lgani uchun son suyagi boshini g‗isib
ushlab turadi. Bu xalg‗a g‗uymich kosasining pastki chetidagi kemtikni (incisura
acetabuli) to‘ldiradi va g‗uymich kosasining ko‘ndalang bog‗lami -lig. trasversum
acetabuli deyiladi. Chanog‗-son Bo‗g‗imi ichida yana bitta boylam (lig. capitis
femoris) g‗uymich kosasi o‘rtasidagi chug‗urchadan boshlanib son suyagining
boshidagi chug‗urchaga yopishadi . Bu boylam sinovial parda bilan o‘ralgan, uning
tarkibida son suyagining boshiga boruvchi arteriya jo‘lashgan. Chanog‗-son
Bo‗g‗imining xaltasi son suyagining old tomonidagi ko‘stlararo chizig‗ (linea
intertrochanterica) bo‘ylab, org‗adan esa ko‘stlararo g‗irra (crista intertrochanterica )
dan boshlanib, g‗uymichkosasi chetining tashg‗i aylanasiga yopishadi.
1
TIZZA Bo‗g‗imI
Barcha Bo‗g‗imlar ichida eng katta va murakkab tuzilgan tizza Bo‗g‗imi -
articulatio genus uchta suyakning, ya‘ni son suyagi, katta boldir suyagi va tizza
g‗opg‗og‗i xamkorligida hosil bo‘ladi. Son suyagining pastki uchidagi Bo‗g‗im
Yuzasi old qismi salgina botik, tizza Yuza kirgoji bilan Bo‗g‗im hosil kilsa, Bo‗g‗im
Yuzasining kolgan qismi ichki va tashki do‘nglar bo‘ylab orka tomonga davom etgan
va anchagina Yumalokklangan. Shuning uchun xam son suyagidagi bu Bo‗g‗im
Yuzasi katta boldir suyagining ustki uchidagi Bo‗g‗im Yuzasija mos kelmaydi.
Binobarin, ikki suyak o‘rtasidagi bu yetishmovchilik tolali tog‗aydan tuzilgan maxsus
yarim o‘ shaklli plastinkalar (menisklar) - menisci - yordamida tugatiladi. Bunday
menisklar Bo‗g‗imda ikkita bo‘lib, ichki - meniscus medialis va tashg‗i - meniscus
lateralis tomonda jo‘lashgan. Yarim o‘ shaklidagi tashg‗i chetlari g‗alin bu menisklar
Bo‗g‗im xaltasi bilan bitishib ketadi, Yupg‗a va o‘tkir g‗irg‗og‗li ichki chetlari esa
erkin turadi. Ularning uchlari old va org‗a tomondan do‘nglararo tepalikka boylamlar
bilan yopishgan. Menisklar o‘rtasidagi kemtik old tomonidan menisklarning biridan
ikkinchisiga tortilgan ko‘ndalang tizza boylami (lig. Trasversum genus) menisklarni
ushlab turadi, menisklar esa Bo‗g‗im bo‘shlig‗ini ustki va ostki g‗avatlarga ajratadi.
Suyaklarning glialin tog‗ay bilan g‗oplangan bo‘gim Yuzalari keng bo‘lgani
uchun xam Bo‗g‗im xaltasi keng va erkin tortilgan. Katta boldir suyagida va tizza
g‗opg‗og‗ida u tog‗ay bilan g‗oplangan Bo‗g‗im Yuzalarining chegarasida yopishsa,
son suyagida Bo‗g‗im uYuzsi chegarasidan birmuncha o‘tib yopishadi. Xaltaning
Yupg‗alashgan org‗a tomonida g‗on tomir o‘tadigan teshiklar bor. Bo‗g‗im xaltasi
tizza g‗opg‗og‗iining tepasida juda keng g‗o‘shimcha xalta (cho‘ntak) - bursa
supralateralis - ni hosil g‗iladi. Bu bo‘shlig‗ son suyagi bilan to‘rt boshli muskul
orasidan Yug‗origa davom etadi va Bo‗g‗im boshlig‗i bilan tutashadi.
Tizza Bo‗g‗imi xaltaning ichida va sirtida jo‘lashgan bir nechta kuchli
boylamlar vositasida mustaxkamlanadi. Xaltaning ichida Yug‗orida ayotilgan
ko‘ndalang boylamdan tashg‗ari, ya‘ni ikkita juda pishig‗ boylam bor. Bular bir-biri
bilan kesishgan boylamlarning oldingisi - lig. cruciatum anterius, son suyagi tashg‗i
do‘ngining ichki Yuzasidan boshlanib, boldir suyagi do‘nglari oralig‗ining old
soxasiga yopishadi. Org‗adagi boylam - lig. cruciatum posterius son suyagi medial
do‘ngining ichki Yuzasidan boshlanib, boldir suyagi do‘nglari oralig‗ining org‗a
soxasiga borib yopishadi.
1
Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill
Livingstone, 2014
96
Bo‗g‗im xaltasining ichki (sinovial) g‗avati tashg‗i fibroz g‗avatiga nisbatan
anchagina keng bo‘lganidan burmalar vujudga keladi. Bu burmalarning
g‗o‘shilishidan bitta plica synovialis infrapatellaris hosil bo‘ladi. Lig. kollaterale
tibiale - tizza Bo‗g‗imining tashg‗i tomonida jo‘lashgan son suyagining ichki
do‘ngidan katta boldir suyagiga tortilgan, lig. Collaterale fibulare esa son suyagining
tashg‗i do‘ngidan kichik boldir suyagining boshiga tortilgan. Bu boylamlarning ichki
Yuzasi Bo‗g‗im xaltasi bilan chatishgan. Yonlama boylamlar suyaklarning ikki Yon
tomonga surilishi yoki bukilishiga yo‘l g‗o‘ymaydi. Bo‗g‗imning org‗a tomonida
g‗iyshig‗ tag‗im boylami - lig. politeum obliguum va ravog‗simon - lig. politeum
arcuatum tag‗im boylami Bo‗g‗im xaltasi bilan chatishib ketgan. Ularni alog‗ida
ajratib bo‘lmaydi.
Patella - ning pastki chetidan boldir suyagi g‗adir-budiriga mustaxkam lig.
patellae boylami tortilgan. Bu boylam sonning to‘rt boshli muskul payi bo‘lib,
keyinchalik shu pay ichida patella vujudga kelgan. Muskul payining ana shu g‗ismiga
tizza g‗opg‗og‗i boylami deyiladi. To‘rt boshli muskul payining ikki Yon tomondagi
tolalari esa tizza g‗opg‗og‗ining Bo‗g‗im xarakati vag‗tida bir me‘yorda ushlab turish
vazifasini bajaradi. Ustki tolalar son suyagining ichki va tashg‗i do‘nglariga,
pastkilari esa katta boldir suyagi do‘nglariga yopishadi. Binobarin, ularning turgan
jo‘lariga g‗arab retinaculum laterale va retinaculum mediale deyiladi. Bo‗g‗im
atrofida bir nechta shillig‗ xaltachalar jo‘lashgan bo‘lib, ulardan ba‘zilari Bo‗g‗im
boshlari bilan tutashgan. Ana shular xisobiga Bo‗g‗im bo‘shlig‗i Yana xam
kengayadi.
Masalan, tizza kopkogi yakinida uchta xaltacha bor: 1) bursa subcutanea
prepatellaris - tizza kopkoji bilan teri o‘rtasidagi xaltacha; 2) bursa subcutanea
superficialis - tizza kopkoji bilan facsiya o‘rtasidagi xaltacha; 3) bursa infrapatllars -
tizza kopkoji boylamining katta boldir suyagiga yepichjan joyidagi xaltacha. Lekin
bu zo‘nggi xaltacha tizzadan uzokda bo‘lgani uchun Bo‗g‗im bo‘shlig‗i bilan
tutashmaydi. Bo‗g‗imning orka tomonidagi shillik bo‘shlig‗lari ko‘pincha shu atrofga
yepishuvchi muskullarning paylari ostida jo‘lashgan. Tizza Bo‗g‗imi galtaksimon
Bo‗g‗imlarga kiradi. Unda bukilish va yojilish (frontal uk atrofida) xamda ichkari va
tafariga buralish (tikka uk atrofida) sodir bo‘ladi. Lekin bu sunggi xarakat ancha
chegaralangan. Bo‗g‗im ichidagi kesishma boylamlar va menisklar shunday
jo‘lashganki, ular Bo‗g‗imning bukilishiga mutlako xalakit bermaydi. Tizza
Bo‗g‗imi yojilganda menisklar son suyagi ostida yezilib, prujina xoliga keladi,
kesishgan boylamlar tarang tortiladi-da, tizza Bo‗g‗imining yojilishini chegaralab
ko‘yadi.
Do'stlaringiz bilan baham: