Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг


Фанлараро ва фанлар ичра алоқалар



Download 0,83 Mb.
bet39/52
Sana22.06.2023
Hajmi0,83 Mb.
#952861
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   52
Bog'liq
Копия УМК Психиатрия ХТФ янги

2. Фанлараро ва фанлар ичра алоқалар



нормал ва патологик анатомия ("асаб тизими", "бош мия"), нормал ва патологик физиология (нейрофизиология); биохимия (марказий асаб тизими биохимияси); умумий психология ("инсон рухий фаолиятининг конуниятлари"); неврология ("интоксикацион ва инфекцион, травматик, кон томирлар бузилишларига боглик марказий асаб тизими касалликлари, бош мия усмалари"), юкумли касалликлар (умумий ва нейротроп юкумли касалликлар); ички касалликлар (соматик ва эндокрин касалликлар), клиник фармакология (психотроп хусусиятга эга булган дори воситалар: нейролептиклар, транквилизаторлар, антидепрессантлар, психостимуляторлар, антиконвульсантлар).







3.Машғулотнинг таркиби



3.1. Назарий қисм
Одам ташки ва ички оламдаги куп-куп кузгатувчиларнинг доимий таъсири остида булади, бирок у бир вактнинг узида барча кузгатувчилар таъсирига жавоб кайтара олмайди ва бир неча хилма-хил вазифаларни бирданига хал кила олмайди. Кишининг хар кандай фаолиятининг, хар кандай фаолиятнинг, хар кандай психик жараеннинг энг мухим шартлари -идрокнинг аниклиги ва равшанлиги ортган холда бу фаолиятнинг зарур йуналишда булиши, бу фаолият хажмининг торайиши еки чекланишидир.
АКЛ (ИНТЕЛЛЕКТ) ФАОЛИЯТИНИНГ БУЗИЛИШИ
Лотинча суз (intellectus) идрок килиш, тушуниш, фикрлаш демакдир. Бу мураккаб рухий фаолият, фикрлаш, хотира, диккат-эътибор ва бошка рухий томонлари билан бевосита богланган булади. Том маънода киши онгида тупланган билим ва тажрибаларини амалиетда хамда уз билимини бойитишда зарур омилдир.
Акл мураккаб рухий фаолият булгани учун уни хар хил касаллик натижасида келиб чикадиган белги ва холатлари хам турлича булади. Кабул килинган анъаналар буйича бунда кузатиладиган мураккаб аломатларнинг тушунилиши осон булиши учун дастлаб уларни икки катта гурухга булинган: биринчиси-олигофрения-тугма акл норасолиги (етишмовчилиги), иккинчиси эса-деменция (слабоумие) орттирилган акл заифлигидир. Икала холат аклнинг патологияси натижасида келиб чикишига карамасдан улар бир-бирларидан анча фаркланади. Куйида буларнинг ички турлари билан танишамиз:
Акл бузилиши (патология интеллекта)

Олигофрения турлари Деменция


(тугма акл норасолиги) (орттирилган акл заифлиги)

дифференцированное 1.Чекланган тури


недифференцированное (дисмнестик учокли,
хакикий-оддий лакунар деменция)
(простие) 2.Тула (умумий) тури
асоратли (глобал, тотал деменция)
(осложнение)
торпид (тормозланган)
кузгалувчан (возбудимий)
дебиллик
Ута енгил даражали
енгил даражали
огир даражали
Имбецилли
Идиотия
Тугма акл норасолиги оналарнинг хомиладорлик даври бошланишидан куз еришигача ва бундан кейинги бир-икки йил ичидаги, яъни кукрак ешидаги хаети ичида хар хил сабаблари атрофлича ва чукур урганилаяпти. Ота-оналарнинг спиртли ичимликларни истеъмол килиши, оналарнинг экстрагенитал патологияси, оналарнинг хомилага боглик булган хасталиклари, фарзанд тугилиши давридаги жараенлар (бола бошининг шикастланиши, киндик уралиб боланинг бугилиб колиши ва тугилгандан кейинги бир канча муддат ичида боланинг хар хил касалликлари) натижасида келиб чикиши хам мумкин. Кейинги йилларда бу касал-
ликнинг хромосомалар патологиясига богланган турлари хам маълум. Шунингдек тугилган болалар организмида модда алмашиниш жараени бузилиш натижасида содир буладиган дисметаболик турлари хам маълумдир. Дизостазик касаллиги асосан суякларда модда алмашинуви жараени бузиладиган ирсий касаллик хисобланади. Ксеродермик-хомила вактида А витамини етишмаслиги натижасида келиб чикадиган тури ва нихоят фенилпироузум кислота тури. Бунда аминокислоталардан фенилаланиш оксидланиши охирги нуктага етмайди (тирозин деган модда хосил булмайди). Урталикдаги махсул-фенилпироузум кислотаси йигилиб баданни захарлай бошлайди. Ундан ташкари, тирозиннинг етишмаслиги калконсимон безнинг гормон ишлаб чикариш фаолиятига хамда пигментларнинг модда алмашиниш жараенига салбий таъсир курсатади.
Кейинги йилларда шу келтирилган маълумотларга караб тугма акл норасолик касаллиги илмий адабиетда бир канча синф ва туркумларга булинган. Амалда эса эски таснифга кура улар уч кисмга булинади. Болаларда рухий ривожланиш камолотга етмасдан акл, идрок, хотира ва фикрлаш кобилияти хар хил даражада усмай колади. Ундан ташкари, купинча бундай болаларда хар хил даражада жисмони етишмовчилик ва нуксонлар учрайди. Курсатилган бу рухий ва жисмоний етишмоячилик холатига ва асосан аклнинг ривожланиш даражасига кура уч турга булинади: дебил, имбецил ва идиотлар.
Идиот,тугма телбалик турида аклнинг ута заифлигидан ва нуткнинг йуклигидан ташкари, уларда бир канча жисмоний камчиликлар учрайди. Бу хилдаги беморлар узларини идора килолмайдилар. Шунинг учун улар албатта якин кишилари еки махсус даволаш муассасалари хизматларининг назорати ва парваришига мухтож буладилар.
Имбецил турида хам жисмоний камчиликлар булиши билан бирга беморларда атроф-мухит тугрисида бир оз тасаввур ва тушунчалар булади. Нутк унча ривожланмаган булса хам, уларда маълум лугат бойлиги булиб, узларини идора килиш одобларига урганиш мумкин.
Дебиллар бир томондан имбециллар билан чегараланиб, бошка томондан хаетда кунт билан укиб, урганиб куч-гайрат билан рухан соглом кишилар даражасигача мукобиллашиб кетишлари мумкин. Шунинг учун хам улар уз навбатида уч турга: енгил, урта ва огиррок туркумларга булинади. Жумхуриятимиз
мустакилликка эришгани туфайли уларнинг енгил турлари харбий хизматидан озод этилади.
Илгари эса, уларнинг аклий камчиликлари борлигига карамасдан, кушиннинг курилиш кисмларида хизмат килишлари мажбурий эди. Олигофренияни келтириб чикарувчи сабабларнинг аник еки ноаниклигига караб, улар икки турга: касаллик сабаблари аник (дифференцированний) тур ва касаллик сабаблари ноаник (недифференцированний) турга булинади.
Олигофрения билан огриган хасталар мижозига (темпераментига) кура яна икки турга булинади: торпид (тормозланган) ва кузгалувчан (возбудимий) шакллари. Булар клиник белги ва хусусиятларига караб яна икки гурухга булинади: оддий-хаки-
кий (простие-истинние) ва асоратли (осложенние) турлари. Биринчи турнинг клиникаси асосан ва том маънода акли норасоликкагина хос белги-аломатлар билан чегараланади. Иккинчисиасоратли хилининг клиник манзарасида эса оддий олигофренияга хос белги-аломатларидан ташкари, хомила ва тугилиш даврида учраган органик касалликларга хос колдик нишонлар (резидуальние симптоми) ва нотипик аломатлар-гидроцефалия, эндокрин тизимнинг бузилиши натижасида кузатиладиган холлар билан бирга караб чикилади.
Юкорида курсатилгандек, улар этилогик жихатдагхар хил сабабларга богланган булади, аммо шунга карамасдан олигофренияларга иккитиа мухим белги хосдир. Биринчи- уларнинг рухий ривожланиши камолатга етмасдан тухтаб колади ва асосан уларнинг клиник манзарасида акл етишмовчилик белгилари устунлик килади. Иккинчи белгиси уларда процессуал касалликнинг емон томонга караб йуналиши-ривожланиши) кузатилмайди.
Жахон согликни саклаш ташкилотнинг 1954 йилдаги маълумотига кура олигофрения касаллиги кенг куламда учрайди ва бу касаллик ахолининг 1-3 фоизини ташкил этади. Енгил турлари уларнинг .: фоизини ташкил этади.
Этиолгик нуктаи назардан хамда таъсир этиш даврига караб уларни гурухга булиш мумкин; 1)наслга богланган хамда генератив хужайраларнинг зарарланиши натижасида, 2)хомиладорлик даврида (зародиш) ва хомилага салбий таъсир этувчи омиллар, 3)перинатал ва постнатал даврда салбий таъсир этувчи сабаблар натижасида пайдо булиши мумкин.
Этиологик омилларнинг кенг куламда урганилишига карамай, олигофрения касаллигининг куп сабаблари (50-90фоизи) яхши урганилган эмас. Шунинг учун хам этиолгияси-урганилган кисмини дифференциацияланган тури ва урганилмаган кисмини нодифференциацияланмаган турлари деб юритилади.
Хасталикнинг клиник манзараси хар хил булишига карамасдан уларга хос умумий белги -аломатлар кузатилади. Рухий ривожланишнинг тухталиши факатгина аклнинг норасолиги билан чегараланиб колмасдан балки акл-идрок, тафаккур, нутк, эътибор, хотира, эхтирос, ирода ва хатти-харакатларнинг сифатига салбий хамма хислат-хусусиятлар бузилади. Аммо улардан хам купрок ва тезрок кишиларга онтогенетик томондан ешрок, инсоннинг кимматли фазилатлари булмиш такафаккур ва нутк бузилади. Эволюция нуктаи назаридан кадимий хислат-хусусиятлар -оддийрок функциялар ва инстинклар беморларда нисбатан сакланган булади. Улар вокеалар ва ходисаларни кузатиб, чукур тахлил этиб ва умумлаштириб тугри хулосалар чикариш кобилиятига эга булмайдилар. Билим доираси тор, мулохазалари енгил, саез ва ута содда булади. Бу камчилик уларнинг диккат-эътиборига, акл-хушига, идрок этиш кобилиятига, хотираларининг сифатига хам таъсир этади. Уларда уз-узига ва атроф-мухитга булган танкид хам пасаяди. Беморларда факатгина рухий ривожланиш тухтаб колмасдан, балки жисмоний камчиликлар хам купинча кузатилади (микроцефалия, Даун касаллигига хос ташки
куриниш ва бошкалар шулар жумласидандир). Жисмоний камчиликларнинг (пороки развитя) дагал, кузга тащланадиган белгилари боланинг хомилалик даврида зарарли омилларнинг таъсири булганда хамда хромосом аппаратининг патологияси натижасида хам кузатилади.
Идиотия билан имбецилликлар олигофрениянинг огир шакли булгани учун уларни аниклаш жараени осон кечади. Лекин дебилликни аниклаш анча мураккабдир, чунки унинг баъзи бир турларини рухан соглом болалардан фарклаб олиш анча кийин булади.
Дебиллик -олигофрениянинг енгил даражаси. Хаетий ва ижтимоий масалалар юзасидан караганда, юкорида курсатилгандек, 3 турга булинади: ута енгил, енгил ва огир хиллари.
Дебилликнинг ута енгил турида акл-идрокда, хотира билан тафаккур кобилиятларида кузатилган камчиликлар сезиларли даражада булмайди. Беморлар аник масалаларни хал килишлари мумкин булса хам, кенг ва чукур куламли вокеалар, ходисалар, муаммоларни мустакил тахлил этиб тугри хулосалар чикаришга ожизлик киладилар. Аммо тафаккурни умумлаштириш (абстракция) кобилияти етишмаслигига карамай, улар аник фикрлаш хисобига махсус мактаб дастурларини узлаштиришлари мумкин хамда амалий ва ижтимоий тажрибалар орттириб, хаетнинг узгариб турадиган талабларига маълум даражада мосланишлари мумкин. Уларнинг туйгу-иродаларида хам етишмовчилик, таъсирчанлик, ута ишонишлик, соддалик хамда феъл-атворларида курлик белгилари кузатилади. Махсус мактабларни муваффакият билан тугатиб машк оркали у еки бу хунарни урганиб хам олишиди, оила куриб маълум даражада хаетга мослашиб хам кетадилар.
Дебилликнинг урта турида акл етишмовчилиги сезиларли даражада намоен булади. Фикрни умумлаштириш кобилияти саезрок булади, аник маълумотларни узлаштирган холда мантикий англаш кобилияти деярли булмайди. Янгиликларни узлаштиришда кизикиш булмайди, сусткашлик намоен булади. Аник фикрлашда ва тафаккурлаш кобилиятида секинлик, нофаоллик булгани учун унумли натижа кузатилмайди. Акл етишмовчилиги уларнинг иродаларию хатти-харакатларидаги кузатиладиган нуксонлар билан кушилиб келади. Туйгу-хиссиетларида ранг-баранглик, иликлик булмайди. Узини-узи назорат килиш ва атроф-мухитга булган танкид, хушерлик сезилмайди. Курсатилган камчиликлар укиш жараенига ва касб эгаллашларида уларга салбий таъсир курсатади. Шунинг учун хам уларни касб танлашда малакали мехнатга кобилиятлари етишмаслиги мумкин.
Ута даражали дебилликда фикрлаш жараенида мавхум ва чукур мулохаза юритиш кобилиятлари деярли булмайди. Факатгина аник вокеаларнигина идрок эта оладилар. Укишга кобилиятлари суст, зехни паст булади. Унча мураккаб булмаган маълумотларни куп мартаба кайтарилгандагина тушуниб олишлари мумкин.
Хатти-харакатларида равонликнинг йуклиги, хулкларидаги дагаллик хамда зехнларининг ута пастлиги у еки бу касбни эгаллашларига тускинлик килади. Улар факатгина ихтисослашган муассасаларда еки мехнат билан даволаниш устахоналарида унча мураккаб булмаган мехнатгагина урганишлари мумкин.
Акл етишмовчилиги даражалари икки хил усул билан аникланади; биринчиси-патопсихологик метод, иккинчиси-психометрик методлар. Купчилик шифохоналарда биринчи хил метод махсус мутахассислар-патопсихологлар ердамида беморнинг холатига караб аникланади. Психометрик метод хам патопсихологлар томонидан кулланилади ва асосан микдорий (количественний) йул билан акл даражаси аникланади. Жахон согликни саклаш ташктлотининг психогигиена масалалари буйича маълумотига караганда, акл курсаткичи (IQ) олигофрения билан огриган касалликларда куйидагича булади: енгил хилида IQ=50-70, урта турида IQ=35-50, уткир (резко выраженная) хилида IQ=20-35, чукур (глубокая) турида IQ=20. Дебилликнинг узига нисбатан олинса бу курсаткичлар куйидагича булади: дебилликнинг енгил тури 68-76, уртачаси 60-67, огир тури 52-60 (бу кейинги маълумот рус муаллифи А.Ю.Панасюкнинг асари буйича берилган).
Дебилликнинг енгил турларипедпгогик томондан тарбиялаб аклни ривожлантириш учун кулланиладиган дори-дармонларни тавсия этиш мумкин. Психофармакологик моддалардан ноотроплар кулланса, реабилитация усуллари билан педагог-дефектолог хамкорлигидаги чора-тадбирлар кунгилдагидек натижалар бериши мумкин.
Акл бузилишининг орттирилган тури -акли заиф кишиларни камолотга етказиш еки одамларнинг кейинги хаетларида хар хил ирсий ва ташки мухитда учрайдиган салбий таъсирлар (интоксикация, инфекция,соматик, органик касалликлар) натижасида юзага чикадиган турларидан хисобланади. Русчада слабоумие ва лотин сузидан олинган тушунча- деменция(de-йук, mens-акл,мулохаза) деб юритилади. Акли заифлик-умуман идрок этиш, мулохаза юргизишнинг-туйгу-хиссиети ва одам хулкининг кашшоклашиши демакдир.
Акли заифлик холати хакида мутахассисларда икки хил караш мавжуд. Баъзи бир гурух мауллифларнинг фикрича, бундай холатда асосан аклнинг узигина зарар куради, холос, шунинг учун бунга факат хар хил холатларда, хасталикларда учрайдиган бир хил холат деб каралиши мумкин. Бу масалага бошкача, кенгрок нуктаи назардан карайдиганлар хам кам эмас. Уларнинг фикрича, орттирилган акли заифликда беморларнинг рухий фаолиятида жиддийрок ва кенгрок рухий бузилишлар кузатилиб, шахснинг деярли хамма томонлари узгаради ва манфий (негатив) белгилар билан намоен булади. Фикрлаш кобилияти, хотира, туйгу ва хиссиет хамда танкидий мулохазаларнинг хаммаси узгаради, сусаяди, саезланади. Кишиларнинг шахси, хулки, рухи уларни таниб булмадиган даражада узгариб кетади.
Шуни хам эсдан чикармаслик керакки, инсон шахсида кузатиладиган узгаришларнинг даражаси турлича булади ва уларнинг хаммасини ута акли заифлик каторига кушавериш баъзан хатоликларга олиб бориши мумкин. Шахснинг узгариш (снижение личности) даражаларининг хаддан ташкарисидагина-ута даражада узгарганлиги акли заифлдик каторига киритилиши мумкин. Уларнинг енгил, урта турлари алохида холатлар (синдромлар) сифатида каралади.Кейинги акли заифлик даражасига етмаган турларининг фарки шундаки, улар юкорида курсатилган шахсда маълум даражадаги узгаришлар мавжудлигига карамай, кундалик, амалий хаетга мосланиш кобилиятлари сакланиб колади. Улар купинча узларининг муаммоларини мустакил ечишга кодир буладилар ва масъулиятни хис этиб, амалий масалаларни тугри хал кила оладилар.
Шахсда булган узгаришларнинг огиррок турлари акли заифлик даражасигача етиб борса, бу холатни хам шулар каторига киритиш мумкин, дейди А.В.Снежневский. Шунинг учун орттилилган акли заифлик шизофренияда, эпилепсияда ва бошка турдаги органик касалларда, у орттирилган акли заифликни туркумлашда нозологик принципларга асосланиш керак деган тугри гояни олдинга сурган.
Аслида эса, илгарилари акли заифликни алохида турларга ажратилганда психологик хусусиятларига караб фаркланган. Хамма касалликларда учрайдиганларини урганиб икки синфга булган эдилар. Тула акли заифлик (тотальное, глобарное, диффузное слабоумие) ва нотула (чекланган, учокли) акли заифлик (дисмнестическое, лакунарное, очаговое слабоумие).
Акли заифликнинг тула турида шахс рухий холатининг деярли хамма томонлари зарарланган булади. Инсон шахсининг узлигини ва атрофни англаш хусусиятлари (ядро личности) аникловчи томонлари шундай узгариб кетадики, уни яхши биладиган ва танийдиган кишилар била олмайдилар. Акли заифликнинг бу тури, хусусан кариликда, бош мия пустлогининг атрофик узгаришлари натижасида келиб чикадиган хасталикнинг бирида ва захм касаллигининг марказий нерв системасини зарарлаши натижасида учрайдиган прогрессив фалажлик деган касал-
ларда намоен булади.
Акли заифликнинг нотула турида касаллар тажанг, тез-тез сабабсиз асабийланадиган, кайфияти узгарувчан, жахолатли, хотираси анча сусайган ва ижодий кобилияти сунган булади. Лекин шахснинг уз-узига танкиди, унинг узига хос хислат-хусусиятлари (ядро личности) маълум даражада сакланиб колган булади. Бундай холат интоксикацион (ичкиликбозликда), органик (бош мия шикастланганда, мия кон томирлари) касалликларда учрайди.
Энди бу ерда биз умуман психопатология ва акли заифлик касалликларига оид булган бир коидани эслатмокчимиз. Белги-аломатлар (симптом)лар ва холат (синдром)лар турлича булади. Шулардан баъзи бирларини манфий нишонлар-позитив симптомлар деб юритилади. Манфий белгилар купинча хасталикнинг кейинги даврларида юзага келиб, деярли узок вакт касаллик манзарасида сакланувчи, яъни тузалмайдиган емон окибатдан дарак берувчи аломатлардир. Бу рухий хислат-хусусиятларда хотира, акл ва тафаккурдардаги нуксонлар, етишмовчиликнинг булиши демакдир. Гайрат, ташаббус сусайиб, хаетга булган кизикишнинг йуклиги, билим доираси чегараланиб ижодий имкониятларнинг суниши ва хаетнинг узгариб турадиган талабларига жавоб бера олмасдан хаетнинг ортида колиб кетишдир.
Ижобий белгалар узининг уткинчилик ва узгарувчанлик хусусиятлари билан ажралиб туради, шунинг учун хам касалликларнинг яхши окибат билан тугалланиши мумкинлиги тугрисида дарак берувчи аломатлардир.
Касалликнинг тури ва кечиш даврларига караб позитив ва негатив белгиларнинг бирлиги маълум мувозанатда булади. Уларнинг касаллик клинакасидаги харакати ва тутган урнининг салмогига караб беморнинг такдирига боглик бир канча масалаларнинг ечимини айтиб бериш мумкин. Юкорида айтилганидек, ксалликлар купинча позитив (узгарувчан) белгилар ва холатлар билан богланади ва салбий (негатив) аломатлар клиник манзараларда секин-аста кейинчалик юзага чикади. Касаллик холати ва унинг кандай кечишини чукур тахлил этиш асосида акли заифлик аломатлари качондан бошланганлигини аник билиш мумкин. Уткинчи белгилар узгариб камая бошлаши билан касаллик холатида нуксонли белгилар пайдо булиб, секин-аста уз урнини эгаллай бошлайди.
Емон томонга ривожланиб борадиган хасталикда галлюцинациялар йуколиб боради, бредлар мазмуни саезланади ва хажм жихатидан камаяди, касалларнинг хис-туйгулари суниб, улар бушашиб хеч нарса билан кизикмай колишади.
Бу коидадан мустасно холатлар хам булиши мумкин. Баъзи бир хасталиклар ва уларнинг маълум турлари олдиндан нуксонли белги-холатлар билан бошланиши мумкин. Юкорида кайд этилганидек, бунга кариликда орттирилган атрофик акли заифлик, прогрессив фалажлик билан шизофрениянинг узлуксиз кечадиган турлари мисол булиши мумкин. Кариликда учрайдиган турида жиддий рухий узгаришлар секин-аста зурайиб боради, прогрессив амнезия билан хулк огирлашиб боради, хеч нарса билан кизикмаслик холатлари устун булади. Прогрессив фалажликда узгаришлар бемор феъл -атворидан бошланади, асосий димог чоглик, сафсатабозлик, жиддийлик билан танкид йуколиб, баланд кайфиятда булиш, хатти-харакатларида илгарилари уларга хос булмаган галати ва кулгили холатлар пайдо булади.
Инволюцион даврда ва кексалик даврда рухий касаликлардан фаркли уларок бу ешгларда рухий касалликлар узига хос клинник куринишларга эга. Ешликда ва кариликда учрайдиган рухий касалликлардан ташкари факатгина кариликнинг узига хос аник психоз турлари мавжуд. карилик еши шартли равишда иккита даврга булинади.Карилик олди еки сепил .Пресипел ва сепилешдаги рухий кассаликларни схематик равишда куйидаги гурухларга булиниши мумкин. 1.климакс даври билан боглик булган рухий бузилишлар.
2.иволюцион еки пресинил психозлар. 3.Сенил психозлари. Учинчи гурухга этиологик ва позология жихатидан хар хил касаликлар киради.Уларнинг ухшаши куйидагилардир: аста-секин прогридиент кечиб окибатда чукур акли заифликга олиб келади. Пресенил ва сенил еши психозлари психиатрия фанида хозиргача муаммо булиб келмокда.Хозиргача бу касалликлар синфланмаган уларни этилогияси ва катогенези тулик урганиб чикилмаган.
Карилик психози (сенил деменциялар)  Касаллик купинча 70-80 ешгача учрайди. Сенил деменцияга бош мия пустлогининг прогредиент дистрофияси сабабчи булади. Бу процесс табиий кариш процесси булмай, патологик атрофия табиатига эга. Шу сабабли сенил деменция оддий карилик ешидаги рухий узгаришлардан алохида туради. Сенил деменция сабаблари хозиргача аникланмаган. Айрим муаллифлар бу касалликнинг сабаби ирсий беб хисоблашади.
Клиник манзара. Карилик психози кучайиб борувчи хотира бузилишлари билан глобар акл заифликга олиб келади. Ундан кейин бутун рухий фаолият парчаланади. Касаллик аста-секин ривожланади. Касаллик бошида беморлар хаелпаришон, бир нарсани тез унутар булиб колишади, шахсга хос фазилатлар буртиб чикади. Кейинчалик беморларнинг фелида психокатсимон узгаришлар руй беради. Беморлар инжик, лекин ишонувчан булиб колишади. Уз ахволига танкидий назар сололмайдилар. Беморларни узини содда талабларидан бошка хеч нарса кизиктирмайди, улар " вегетатив" хает кечирадилар. Купинча майллар назорат килинмайди, бемор енгилтаклик килишади, баъзан жиноий харакат содир этишади (еш болалар билан жинсий алокага харакат килишади ва х.к.)
Хотира Рибо конуни буйича бузилади. Шунинг учун хам беморларни хаети утган ходисалар билан кечаетгандек булади. Улар доим утган ходисалар тугрисида гапириб, фикр юритадилар, эски ходисаларни янгнилик каби кабул килишади. Таниш жойда беморлар оз булса хам ориентировкани саклаб, колишади, янги жойда эса тулик адашгандай булиб коладилар. Аста-секин хотира тулик парчаланиб кетади. Беморлар болалари, набиралари исмларини, хаттоки узининг исми фамилияси, манзилини унутишади. Оила аъзоларига нисбатан туйгулар колмайди, бемор уларни танимайди, улиб кетган одамлар билан адаштиради. Касалликнинг клиник куринишлари турлича. Оддий шакли учун юкорида айтиб утилган клиник манзара хос. Айрим холларда деменциядан ташкари аффектив бузилишлар булади. Беморлар доим хумрайган, тушкин кайфиятда булиб, ташки дунедан четлашадилар. Бундай депрессияларга инохондрик васваса йулдош булади.
Васваса мазмуни ута бемаъни гояларга тула булади: ошкозоним йук....., ичимда хамма нарса чириб, кириб кетган...(котар васвасаси)
Амнестик симптомкомплексли деменция билан бир каторда кашшокланиш, угри уриш васвасалари учрайди. Беморлар хаммадан шубханиб нарсаларини яширишга туцшадилар. Яширган жойини узи унутиб, атрофдагиларни угирликда айблашади. Кундузи улар ланж ва уйкучан буладилар, кечаси эса юриб чикадилар, кушниларга эшик кокиб, нималарнидир ахтариб, вайсаб, уришиб юришади, жойига еткиси келмай, каршилик курсатадилар. Амнестик дезориентировка, кескин безовталик, содда мазмунли галлюцинациялар билан кечадиган холат карилар делирийи деб аталади. Карилик психозининг конфабулятор шакли еки пресбиофрения илгари алохида касаллик хисобланган. Бундай холларда амнестимк синдром куп конфабуляциялар билан бирга кечади. Конфабуляцияларда бемор утмишидаги ходисалар, уйдирма гаплар учрайди. Масалан илгари соат устаси булган бемор шифокорга шундай деган: " Мен сизни жуда яхши эслайман. Сиз менга Павел Бурэ маркали соатингизни тузатишга бергансиз. Бу жуда машхур фирих, бундай соат албатта аник юриши керак".
Делирийли ва конфабуляцияли психоз шаклини сенил деменцияни алохида ажратишади. А.В.Снежневский фикри буйича бунда атрофия алохида локализацияга эга еки атрофияга кон-томир ва соматика касалликлари шерик булади.
Карилик психози бир неча йил давом этади. Аста-секин акл заифликга жисмоний кексайиш, бефарклик, холсизлик, уйкучанлик кушилиб боради. Беморлар маразм холатида оламдан утадилар.
Альцгеймер касаллиги . Бу касаллик карилик деменциясининг бир тури хисобланади (эртарок бошланадиган шакл) Касаллик 55 ешдан 65 ешгача бошланади. Баъзан эса 45-50 ешларда бошлангади. Биринчи булиб шахс узгаришилари эмас, балки марказий асаб системасини учокли бузилиши симптомлари юзага чикади. Касаллик бошида хотира пасайиши ва жойга нисбатан дезориентировка буладиб, хиссиет узгармаган, уз ахволига танкид сакланган. Кейинчалик эса купол апраксия ва афазия билан бирга чукур акл заифлик ривожланади. Карилик деменциясидан фаркли уларок касаллик якунида ихтиерий фаоллик тулик йуколади, экстранирами мушаклар котиши, " чангалласи" ва "хартум" рефлекслари вужудга келади.
Дифференциал ташхислаш. Карилик психозини купрок церебрал атеросклероздан фарклашга тугри келади. Атеросклерозга куйидагилар хос: тулкинсимон кечиш, кунгил бушлик, аксарият бузилишлар учокни асаб симптоматика билан богланиб келади. Альцгеймер касаллигини бошида аниклаш мушкул булади. Акли заифлик фонида нутк бузилишлари (логокания) пайдо булганда прогрессив фалаж ва мия усимталари билан дифференциал ташхислаш утказиш лозим булади. Фарклар куйидагидек: мия захмига хос серологик реакциялар йук, касаллик секин кечиши ва чукур деменцияга олиб келиши, Альцгеймер касаллигига хос апракция ва афазия булиши.
Даволаш. Карилик психоз билан беморларни сулцидол харакатлар булганда касалхонага еткизиш уринли булади. Беморлар атрофдагилар учун хам хавф тугдиришлари мумкин, чунки айниган хотира ва хаелпарастлик туфайли сув, газларни очик колдирадилар, уйларга ут берадилар ва х.к.)
Кузголиш кузатилганда нейролептиклар (25-100 мг аминазин), юрак дорилари берилади, гигиена чоралари билан парвариш килинади.
Жисмоний заифлашмаган беморларни катъий етиш тартибида даволаш керак эмас, купрок сайрга чикариб, енгил машгулотларга куниктирш лозим. Узок вакт етган ва жисмоний заифлашган беморларнинг териси яраланмаслиги учун тегишли жойларни камфора спирти билан артиб туриш лозим.
Пик касаллиги. Касаллик купинча 50-60 ешларда баъзан 43-45 ешларда бошланади. Пик касаллиги система-дегенерация жараени касалликлари гурухига кирувчи алохида касаллик хисобланади. Касаллик асосида бош миянинг алохида кисмларидаги атрофия етади. Бош миянинг пешона кисмида атрофия кучлирок булади.
Клиник манзара. Аксарият холларда касалликнинг бошлангич белгилари булиб илгари бемор шахсига хос булмаган фазилатлар ва хулк-атвор пайдо булади. Шу билан бир вактда фикрлаш жараени сусайиб, танкид йуколади. Атроф-мухитни тугри бахолаш кобилияти йуколиб, фахм-фаросат айнийди. Бемор булмаган киликлар килади, узи билмаган холда купол хатоларга йул куяди. Касаллик кейинчалик турли ривож топиши мумкин,бу купрок атрофия жараенининг локализациясига боглик. Купинча атрофия бош мия пустлогининг пешона кисмида, конвекситат кисмда, кучли булади. Бундай холда фаолиятга интилиш камаяди, бемор ланж ва бефарк булиб колади. Беморлар апатия холатида буладилар. Ихтиерий нукт йуколиши бу касалликка хос, кейинчалик беморлар хеч нарсани тушунмасдан факат бировни сузларини такрорлаб коладилар. (эхоламия)
Атрофия жараени пешона кисмининг базал булимларидан бошланганда бемор ахмакона киликлар килади, майллари харакат ва нуткларини идора килмайди. (сохта фалаж синдроми). Бемор ута шилким булиб колади. Пик касаллигига бир турдаги хулк-нутк хос булади.(тухтаб колган симптомлар). Масалан бемор хожатхонага кириб сувни очади, бирок кулини ювмасдан хонасига кайтади ва бу харакатни бир неча марта кайтаради. Чукур рухий деградацияга карамасдан беморни соматик ахволи емон булмайди. Куп йиллар ичида хали мушаклар тонуси узгармайди, аммо умуман олганда альцгеймер касаллиги билан ухшашлиги бор.
Касаллик аста-секин, сурункали кечади. Уртача кечиши-8-10 йил. Касаллик рухий жараенларнинг тулик парчаланиши билан якунланади.
Ари уяси” ишли ўйинини ўтказиш технологияси ва методикаси.
Иш учун керак:

  1. Алохида қоғозда чиқарилган вазифа ва ситуацион масалалар вариантлари тўплами.

  2. Ҳар бир гурухчада қура ташлаш учун талабалар сонига мос бўлган рақамлар.

  3. Тоза қоғоз ва ручка.


Download 0,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   52




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish