Toshkent politexnika texnikumi

Server – xamkorlikda foydalanish uchun ajratilgan, manba(ombor)lar va ximatlar bilan ta`minlab beruvchi kompyuter .
Mijoz – serverning xizmatlari va manbalaridan foydalanuvchi kompyuterdir.
Xar bir komp’yuter tarmoqda uni rakamlashni ta`minlovchi nomiga ega buladi. Server tarmogining xar bir foydalanuvchisi uz nomi va tarmog paroliga ega bulishi kerak. Komp’yuterlarning nomi, foydalanuvchining tarmoq nomi va paroli serverga yoziladi. Lokal kompyuter tarmoglarida boshqaruvchining kulayligi uchun teng dasturga ega bulgan bir necha kerakli ishchi guruxlariga birlashtiriladi. Komp’yuterlar tarmogi ishlovchilar cheklanganligi tarmoq siyosati deyiladi.

Global tarmoq.
Mustaqil global tarmoq - boshqa global tarmoqlarni, lokal tarmoqlarni, shuningdek unga aloxida bog’langan kompyuterlar yoki aloxida yoqilguvchi qurilmalarni yoqishi mumkun. Global tarmoqlari 4 asosiy ko’rinishda buladi Shaxar xudud miqyosidagi umum xalq va xalqaro mikyosidagi. Kiritish va chikarish qurilmasi sifatida - chop qiluvchi va nusxalovchi qurilmalar, kassa va bank apparatlari, displeylar, fakslar qo’llanilishi mumkin. Tarmoqda bu qurilmalar bir - biridan sezilarli uzoqlashgan masofada joylashtirilishi mumkin. 
Lokal XisoblashTarmogi(LXT) da kompyuterlar, bir – biridan bir necha kilometr uzoqlikdagi masofada joylashgan bulib odatda almashinuv tezligi 1 dan 10 va undan yuqori Mbit/s bulgan tarmoqlar bilan boglangan. LXT odatda ma’lum tashkilot(korporatsiya, uyushmalar) orasida aylanadi. SHu uchun xam bu komp’yuterlarni tizimli tarmoqlar deb ataladi. Bunday komp’yuterlar bir inshoot doirasida yoki qo’shni inshoot orasida buladi. Shunday uchun ularni ba’zida korporativ tizim yoki tarmoq deb ataladi. Kompyuterlar bunda tabiiyki bir bino xududida yoki kushni bino xududida joylashgan buladi. Shunday qilib tarmoqda xamkorlikda ishni boshqarish uchun maxsus dastur ishlab chiqilishi lozim. Bugungi kunda kompyuterlarni tarmoqda birlashtirish uchun turli xil aloka liniyalari qo’llaniladi: keng imkoniyatli kabellar, telefon aloka liniyalari, optovolokonli tarmoqlar, radio aloqalar,eng tezkor ammo qimmat sunniy yuldoshlar, aloqa uzatishni 10 – 100 Mbit/sekundda yo’lga quyadi. Komp’yuterlarni aloka liniyalariga ulashda shunday maxsus qurilma qo’llaniladiki, komp’yuterlardagi rakamli axborot mos signal asosida aloka tarmoqlari buylab tarkaladi. Komp’yuterlarni lokal tarmoqga fizik ulash uchun tarmoqli xarita qo’llaniladi. Tarmoqli xarita(adapter) - kompyuterlarni tarmoqga fizik ulovchi qurilmadir. Boshqa aloqaga ulash uchun modemlar qullaniladi. Modem - bu shunday qurilmaki, o’zaro uzoqda joylashgan kompyuterlar bilan tarmoq orqali axborot almashinuvi amalga oshiriladi. Kommutatorli telefon liniyalarga ulangan modemlar kompyuterdan kelayotgan ma’lumotlarni aniqlik ovoz signallariga aylantiradi va telefon liniyasiga uzatadi. Modemlar ichki va tashki ulanishi mumkin. Ichki modemlar nomidan kelib chiqqan xolda kompyuter sistemali blokining ichiga qo’yiladi. Tashqi modemlar aloxida qurilma ko’rinishida bulib, odatda sichqonchaga ulanuvchi komp’yuterlar portida ketma - ket bulgan kabelga ulanadi. Ichki modemlar tartiblangan portga ega buladi va komp’yuterlardan energiya manbasini oladi. Tashki modemlar esa aloxida kuvvatlanuvchi blokga ega buladi. Ichki modemlar tashki modemlardan arzonrok. Ba`zi xarakteristikasiga kura ularda eng muximi tezlik . Agarda siz yangi modem sotib olsangiz , u protokol v.34 (tezlik 3600 bit/s gacha) bulishi zarur. Agarda u v90 (57600 bit/s gacha) ga ega bulsa modem ishlab chikaruvchi firmalardan US Robotics, motorolla kabi korxonalarni eslab utish lozim . Barcha komp’yuterlar tarmoqda bir - birini tugri tushunishi uchun ma’lumot uzatishning tarmoq protokoli deb atalgan yagona koidasi ishlab chikarilgan. Kuyidagi anikliklarni kiritamiz .Uzaro axborot almashinivudagi koida va kelishuvlar tuplami. Umumjaxon axborotiga boglanish uchun global tarmoqka ulanish lozim .Ularning eng mashxuri internetdir[7].

Aniklik kiritamiz: Internet – kompyuterlar butunjaxon axborot tarmogi. Internet - dunyodagi eng katta xar xil turdagi tarmoqlar majmui. Internet tarmogi 1969 yildan boshlanadi. AKSH da ARPANET deb nomlangan 1 – xalkaro tarmoq bulib, u xarbiylar urtasidagi aloka va boshkaruvni amalga oshirish uchun yaratilgan. 70 chi yillarning urtalariga kelib ARPANET da uzaro mustakil tarmoqlar bilan boglana oluvchi standart uzatish ishlab chikildi. Bu standartlarga asoslangan xolda ikkita goya amalga oshirildi. Birinchi goyaning moxiyati shundaki istalgan komp’yuter doim axborotni uzatish uchun alternativ marshrutga ega bulishi kerak ,zero birgina komp’yuterni tartibdan chetga chikishi butun tarmoqning uzilishiga sabab bulishi mumkin. Ikkinchi goya shundan iboratki, kancha mikdorda axborot uzatilmasin ,u ma’lum mikdorda kismlarga ajratiladi va unda yuborilayotgan manzil kursatiladi , yuborayotgan manzil kursatiladi va xar bir kism nomerlanadi. Keyin kismlar daxlsiz xolda tarmoq buylab uzatiladi, ular turli marshrutlarda yuborilishi mumkin. Barcha axborot kismlari belgilangan manzilga uzatilgach, rakamlanishga keladi. Butun ma’lumot tiklanadi. Kismlar butunligi tekshiriladi .Agar bu jarayon davomida axborot qismiga zarar etgan bulsa, kabul sistemasi butun sistemani emas, kerakli axborot kismlarini kayta yuborishni suraydi. Axborot uzatishning bu modeli paketlar kommutatsiyasi deyiladi. Telefon tarmoqlarini takkoslash uchun kanallar kommutatsiyasi deb ataluvchi model kullaniladi. Bu siz va sizning abonentingiz urtasidagi aloka boshlangach doimiy aloka urnatiladi va sizdan boshka xech kim sizning mulokatingiz davrida ,boshka xech kim tomonidan foydalanmaydigan aloka kanali urnatilishini va suxbat tugaguncha kadar saklanishini anglatadi. Aynan shu TCP/IP deb nomlangan standartlar mavjud tarmoqlar yordamida global komp’yuter tarmogini yaratish uchun asos bulgan.internetning keyingi rivojlanish boskichi AKSH da oliy ma’lumot uchun NSFALET deb ataluvchi infra strukturasining yaratilishi(1985 - 1988) alokaning tezkor magistral kanallari tarmogini yaratadi va universitet uz foydalanuvchilarining tarmogi dasturini kodlash sharti bilan unga butun Amerika universitetini uladi. Internetning chinakam rang - barangligi 1992 yilda YAngi butunjaxon urgimchak turi deb nomlangan yangi xizmatlarni yuzaga kelishi bilan boshlanadi. (World Wide Web) – xar bir foydalanuvchiga internetga uz axborotini kutilmagan xolatda kiritish va uni juda tez fursatda ommaga tarkatish imkonini beradi. Internetning asosiy resurslarini kuramiz. Internetning eng mashxur xizmati WWW sanalib, u uzida juda kuplab multimediya xujjatlarini jamlagan. Internetning navbatdagi resursi FTP bulib, u barcha fayllar ombori va tizimi sanaladi. Internetning eski resursi E – mail dir. E – mail elektron xatlar tizimidir. Tarmoqdagi munozaralarni ta`minlash borasida yangiliklar guruxi deb nomlanuvchi global xolda tarkalgan tizim belgilangan. Ana shu tizimlardan eng mashxuri Usenet yangiliklar guruxidir. Internet xizmati yiroklashtirilgan komp’yuter tarmogi bilan boglanish , xamda uning resurslaridan foydalanish imkonini beradi.gan tizim bu – Telnet dir. Nixoyat internetda IRC (chat) sistemasi bor. SHu tugmalar yordamida jonli mulokotga kirishish mumkin. IRC – bu jonli mulokotda buluvchi va foydalanuvchi klaviatura orkali Internet rejasidan foydalanish imkonini beradi. Internet yordamida malakali xabarlarni olish va internetdan bizni kiziktirgan mavzularni topib munozaralar olib borish imkoni mavjud. Internetda kerakli bulgan kullanmalar mavjud. Bundan tashkari kata firma egalari Internet orkali ish taklif kilshlari mumkin. Bundan tashkari Biron - bir tashkilotda yaxshi ishga joylashishga erishish uchun xabarlar olish mumkin. Agar siz xoxlasangiz uzingiz xakkingizda chet el mamlakatlari firma va idoralariga uz ma`lumot berib tanishtirishingiz mumkin. Internetdan juda samarali foydalanish mumkin. 1 chidan siz Internet orkali uzingizga kerakli kullanmalar yoki sizni kiziktirgan, siz kidirgan ukuv ma’lumotlarni olish mumkin. e`tiboringizni WWW sayt kidiruv dasturiga karatamiz. Siz u erdan uzingizni kiziktirgan forum , konferentsiyalar ma`lumotlari Bilan tanishishingiz yoki uzingizni biron - bir yunalishda malakangizni oshirishingiz mumkin. YAngi texnologiyalarning chikishi ularning rivojlanishi, uz bilim saviyangizni yanada kuchaytirishni talab kiladi. Internet orkali katta – katta tajribali mutaxasislar bilan axborot almashib biznes soxasida, bank soxasida kerak bulgan rejalar, maslaxatli ma’lumotlar olish mumkin va bir kancha bizrnes rejalarni utkazish mumkin. Nixoyat siz Internet dukonlari yoki Internet on –line tizimi orqali barcha kerakli narsalarni xarid kilishingiz mumkin. Internet orqali uzingizga mulokotdosh topishingiz, tanishishingiz, xat orkali mulokot kilishingiz, u bilan dustlashishingiz mumkin. Fayllar kutubxonasida ulkan mikyosdagi komp’yuter uyinlari mavjud .Siz bu uyinlarni uz komp’yuteringizga tekin yozib olishingiz mumkin. Zamonaviy Push – texnologiyalaridan foydalanib sizning komp’yuteringiz ishchi stoliga doimiy ravishda yangiliklarni tugridan – tugri etkazish mumkin. Axborotni Internet tarmoqlarida uzatish uchun TSP\IP aloka protokollaridan foydalaniladi. TCP\IP protokoli(protokollar majmuasi) tarmoqlar orasida axborot uzatishning standart shaklidir vash u katorda Internetda xam. TCP protokoli (uzatish boshkaruvi protokoli) axborotlarni bulaklarga(paketlarga) ajratadi va ularni nomerlaydi, sungra IP protokoli xar bir bulakka yuboruvchi va qabul qiluvchi adreslarini axborotini kiritadi va xar bir paketning etkazilishini taminlaydi.