mablag‘ bilan ta’minlashni o‘z ustiga oladi.
Oliy maktab o‘z-o‘zini boshqarish huquqiga ega. Ular qonun
doirasida o‘z Nizom (ustav)larini qabul qiladilar.
Oliy o‘quv yurtini shtatdagi rektor yoki bir necha yilga
saylanadigan Prezident boshqaradi. 0 ‘z-o‘zini boshqarishda vazifalari
aniq taqsimlab berilgan bir necha guruhlaming bosqichma-bosqich
ishtiroki prinsipiga amal qilinadi. Uning tarkibiga professor-
o‘qituvchilar, o‘quvchilar, ilmiy xodimlar va boshqa xodimlar kiradi.
Ko‘pchilik viloyatlarda talabalar mustaqil ravishda o‘z-o‘zini
boshqaradilar.
Oliy taiim tizimida universitetlar va ularga tenglashtirilgan oliy
o‘quv yurtlari eng ishonchli tayanch rolini o‘ynaydi. Bu oliy o‘quv
yurtlarida o‘qish, diplom olish, magistr unvonini olish yoki davlat
imtihonlari topshirish bilan tugallanadi. Undan keyin o‘qishni davom
ettirib, doktorlik darajasini (ilmiy daraja) olish uchun imtihon
toshpiriladi.
Mamlakatda yangi, maxsus oliy o‘quv yurtlari borki, ular tobora
ommalashib bormoqda, bu yerda o‘qish amaliy yo‘nalish bo‘yicha olib
boriladi, bunga muhandislik, iqtisod, ijtimoiy ta’minot, dizayn, qishloq
xo‘jaligi kabi mutaxassisliklar kiradi, bu yerda diplom olish uchun
imtihon topshiriladi. Bugungi kunda institutga kiruvchi yoshlaming har
uchtasidan bittasi shu tipdagi oliy o‘quv yurtini tanlamoqda.
1970-yildan boshlab umumiy yo‘nalishdagi oliy o‘quv yurtlari ikki
federal viloyatda mavjud. Ularda turli tipdagi oliy o‘quv yurtlari, o‘quv
bosqichlari, tugallash shakllariga muvofiq birlashganlar. Ammo bu
model keng tarqalmadi.
Germaniya Federativ Respublikasi uchun 1976-yilda Xengendagi
sirtqi universitetning joriy etilishi yangilik boidi. Hozirgi vaqtda bu
yerda qariyb 50000 talaba o‘qimoqda, ular o‘qish bilan birga regional
o‘quv markazi xizmatidan ham foydalanmoqdalar.
Taiim sohasidagi siyosat aholining ko‘plab qatlami uchun oliy
o‘quv yurtlari darvozasini keng ochdi. Bir necha misollar. 1952-1953-
yillar qishki semestrda o‘qishga qabul qilingan talabalaming 4 foizi
ishchilar sinfiga mansub edi. 1987-yil yozgi semestrda bu raqam 19
foizni tashkil etgan. 1952-yil jami talabalaming beshdan bir qismi xotin-
qizlar boisa, bugungi kunda ular 40 foizga yetdi.
Federatsiya va viloyatlar nemis oliy o‘quv yurtlarida chet elliklar
o‘qishidan manfaatdordir. Davlat bu masalaga xalqlaming bir-birini
tushunib yetish ishiga qo‘shilgan hissa deb qaraydilar.
720
Talabalar o‘qishi erkin tashkil etilgan. Vaholanki, ko‘p sonli o‘quv
bosqichlari bilan birga o‘quv rejalari taklif etiladi va talaba sinovdan
o‘tkaziladi, ammo o‘qishning ko‘pchilik bosqichlarida talabalaming
o‘zlari fanlar va o‘quv yurtlarini tanlaydilar. 0 ‘qishga haq toianmaydi.
Agar talabalar yoki ulaming ota-onalari oziq-ovqat xarajatlarini ko‘tara
olmasalar, o‘qish uchun moliyaviy yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi
federal qonunga muvofiq ular moliya yordami oladilar. Bu yordamning
yarmi stipendiyaga qo‘shib berilsa, ikkinchi yarmi qarz tariqasida
beriladi. 0 ‘qish tugab, mehnat faoliyati boshlangach, bu yordamlar
to‘xtatiladi. 1991-yilda bunday yordam yangi qo‘shilgan viloyat
bo‘yicha o‘qishga kirgan har besh talabaning uchtasiga, eski viloyatda
besh talabadan bittasiga berildi. Talabalami ijtimoiy himoyalash uchun
oliy o‘quv yurtlarida ularga ko‘maklashuvchi jamg‘arma mavjud, ular
davlatdan mablag‘ oladilar, tekin yotoq va talabalar oshxonasidan
foydalanadilar,
yangi
viloyatda
70
foiz talaba intematlarga
joylashtirilgan, eski viloyatda ham turaijoy uchun juda kam haq
toiaydilar. 0 ‘qishga kirganlaming deyarli 40 foizi ota-onasi bilan
turadi. Erkin turarjoy bozori talabalar oldiga unga toiov bilan bogiiq
katta muammolami qo‘yadi. Aksincha, sug‘urta himoyasiga olishi
talabalarga qulay shart-sharoit yaratadi, talabalami baxtsiz hodisalardan
himoyalash uchun ular davlat sug‘urtasi tizimiga kiritilgan va davlat
kassalariga ozgina haq toiaydilar. Keyingi vaqtlarda oliy o‘quv
yurtlarini kengaytirish yuzasidan o‘tkazilgan tadbirlarga qaramay, unga
boigan talab yanada ortmoqda. Erkin o‘quv joylarini taqsimlash
Markaziy boshqaruv tomonidan ajratilgan o‘quv joylari bo‘yicha amalga
oshiriladi. Talab yuqori boigan o‘qishga, masalan, tibbiyot, veterinariya
sohalariga tanlov o‘tkaziladi. Shu tanlovga muvofiq yetuklik
attestatidagi o‘rtacha baho chiqariladi, kutish muddati test va suhbat
natijalari hisobga olinadi.
Hozir universitet talabalari 14 semestr, ya’ni 7 yil o‘qiydi. Ular
o‘qishga kirgunga qadar korxonalarda bir necha yil ishlashlari yoki
bundesverda xizmat qilishini hisobga olsak, talabalar haqiqiy mehnat
faoliyatlarini ancha kech boshlamoqdalar.
Sobiq Germaniya Demokratik Respublikasi oliy o‘quv yurtlari ilmiy
kengash tavsiyalariga muvofiq qaytadan tashkil etilmoqda. Akademik
tadqiqot tashkilotlari oliy o‘quv yurtlarga tarqatiladi, qisman
universitetdan tashqaridagi tadqiqot muassasalariga o‘tkaziladi. Bu
tadbir to‘qsoninchi yillar o‘rtalarida nihoyasiga o‘tkaziladi va shu
maqsadlar uchun 1,8 milliard nemis markasi ajratilgan. Bu oliy o‘quv
721
yurti va tadqiqot institutlarini yangilash dasturi asosida 1996-yilda
nihoyasiga yetkaziladi.
,
_
Germaniya Federativ Respublikasi fuqarolarining o‘n milfioni har
yili malaka oshirish imkoniyatidan foydalanadilar. Hozirgi zamon
industrial jamiyatida hamma narsa o‘zgarishda, yuksalishda malaka
oshirib borishni taqozo etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
