|
1 U.Dolimov. A.Avloniy va maktab. « 0 ‘zbek tili va adadiyoti», 1990-yil, 4-son.
2 A.Avloniy. Toshkent tongi. - T.: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va sa‘nat nashriyoti, 979,211-212- bedar.
561
«Aqlli bog 'bon)}, «Soqi ila onasi»f «Bolari ila Pashsha» kabi hikoya va
masallarida nafs balosi va ochko‘zlik, yolonchilik, baxillik,
hasadgo6ylik, janjalkashlik,
takabburlik,
manmanlik,
yalqovlik,
tekinxo6rlik, nodonlik va jaholat, soxta do‘stlik, nomardlik qattiq
qoralanadi,
rostgo4ylik,
saxiylik,
chin
do‘stlik,
xushfe’llik,
xushmuomalalik,
yaxshilik
qilish,
aql
va
donishmandlik,
mehnatsevarlik, mardlik kabi fazilatlar esa sharaflanadi. Bunday
ma’rifiy, ijtimoiy-axloqiy mazmundagi asarlar bilan tanishtirish
shubhasiz, bolalami erksevarlik, haqiqatgylik, insonparvarlik ruhida
tarbiyalashda muhim vosita boiib xizmat qiladi.
Ayniqsa, A.Avloniyning yuqori sinf o‘quvchilariga darslik sifatida
moijallangan «Turkiy Guliston yoxud axloq» asarining ahamiyati katta
boidi. Darslikda yoshlami «yaxshiliqg(a chaqiruvchi, yomonlikdan
qaytarguvchi bir ilm» axloq va xulq haqida keng fikr yuritiladL
A.Avloniy taiim bilan tarbiyani uzviy ravishda olib qaraydi: «Dars ila
tarbiya orasida bir oz farq bo‘lsa ham,
ikkisi bir-biridan
ayrilmaydurg ‘on, birining vujudi biriga boylangan jon ila tan kabidur»9
deb to4g‘ri tushunadi va to‘g‘ri talqin qiladi: «Tarbiya, «pedago‘giya»f
y a fni bola tarbiyasining fani demakdur... Bolaning salomati va saodati
uchun yaxshi tarbiya qilmak, tanini pok tutmakf yosh vaqtindan
maslakini tuzatmak, yaxshi xulqlarni o ‘rgatmakf yomon xulqlardan
asrab o ‘sdurmakdur».
A.Avloniyning Vatan, uning taqdiri, oimishi, istiqboli haqidagi
qarashlari, uning ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy-axloqiy ylari bilan
chambarchas bog4 liqligi j ihatidan ham diqqatga sazovordir.
«Har bir kishining tug‘ilib o ‘sg ‘on shahar va mamlakatini shul
kishining Vatani deyilur. Har kim tug‘ilg‘onf o ‘sg ‘on yerini jonidan
ortiq suyar»f - deydi Avloniy. Shuning uchun «Har kim» Vatanigaf
insoniyatga xizmat qilish, ezgulikyaratish dardi bilanyashamog‘i lozim.
Davrf zamonning kun tartibiga q o ‘yilgan dolzarb muammolarning hal
etilishi - ana shu «Har kim»ning ongli fidoiyligi, favqulodda jasorat
kuchi va muhimi, olijanob maqsad, unga erishishdan iborat sa ’y-
harakatlariga bog‘liqdir. Shunday ekanf el-yurtga muhabbat tuyg‘usi
AAvloniyning ruhiga o ‘tli ilhom soladi, vujudiga adadsiz kuch-qudrat
bag‘ishlaydi: «Kishining kecha va kunduz tindurmasdan qul kabi
mehnat va mashaqqatlarga k o ‘krak berub ishlatadurg‘on narsa Vatan
va bola-chaqalarining mehru muhabbati emasmi? Qush yaxshi k o ‘rgan
donasiga qiziqub, tuzoqg‘a ilinib qolg‘oni kabif inson suyukli narsasiga
boylanubf asir bo ‘lub qolmog ‘i tabiiydur... — deydi.
562
Zamonasining peshqadam ziyolisi boigan A. Avloniy xalqning o gir
ahvolidan kuyinib, uning qismatini yengillashtirish choralarini qidirib,
buning dastlabki bosqichi kishilami bilimli, ma’rifatli qilish, deb
tushundi va butun ijtimoiy faoliyatini xalqni ma’naviy-marifiy ongini
o‘stirish
va
savodini
chiqarish,
o6z
qadrini
bilishi
uchun
ma’rifatparvarlik g‘oyalarini tarqatishga sarfladi. «Ilm inson uchun
g (oyat oliy va muqaddas hir fazilatdur. Zeroki, ilm bizga o (z
ahvolimizni, harakatimizni oyna kabi ko ‘rsatur. Zehnimizni, fikrimizni
qilich kabi o ‘tkur qilur. Savobni gunohdan, halolni haromdan, tozani
murdordan ayurub berur. To‘g ‘ri y o ‘lga rahnamolik qilub, dunyo va
oxiratdan mas’ul bo ‘lishimizga sabab bo ‘lur. Ilmsiz inson mevasiz
daraxt kabidur... Ilmning foydasi shu qadar ko‘pdirki, ta’rif qilg‘on
birla
ado
qilmak mumkin
emasdur.
Bizlarni
ilm jaholat
qorong‘ulig‘idan qutqarur, madaniyat, insoniyat, m a’rifat dunyosig‘a
chiqarur, yomon fellardan, buzug‘ ishlardan qaytarur, yaxshi xulq va
adab sohibi qilur...»,1 degan xulosaga keladiva Avloniy bunga astoydil
ishonadi. « ..Har bir millatning taraqqiy va taoliysi yoshlarning ilm va
m a’rifatga, hunarvasanyatigabog‘liqdur...
«Ilm o ‘qumak har bir m o‘minu eru xotunga farzdur», demishlar.
Bizlar na uchun harakat qilmaymiz, qimirlamaymiz. Boshqa
millatlarning o ‘g ‘ullari, qizlari kecha demay, kunduz demay, qish
demay, yoz demay ilm yo ‘lida jonlarini fido qilub, quvulub, yugurushub,
ko ‘zlarimizni qamashdirub turgan bir zamonda bizlar hamon uyqudan,
g ‘aflatdan
botihimizni
ko ‘tarmaymiz,
ibrat
olmaymiz.
Payg‘ambarlarimiz: «Olim bo‘l, ilm talab qiluvchi bo‘l yoki ilmni
eshituvchi bo‘L Hech bo‘lmasa, shularga muhabbat qiluvchi bo‘1,
beshinchisibo‘lma,haloqbo‘lursan»demadilarmu?
Topar ilm ila odam o‘g‘li kamol,
Yeturmas kamola jamol ila moL
Kerak
0‘rtanur ilm uchim sham’dek9
Tanimoq xudoni ilnisiz maqol...» , —
deb yoshlarga pandu nasihatlar qilarkan A.Avloniy, navqiron
avlodda o‘zining «istiqboldan orzular»ini amalga oshiruvchi kuchni
ko‘rgan edi. Uning fikricha, xoh yigit, xoh qiz bo‘lsin bolaligidanoq
ijtimoiy foydali, mustaqil fikr yuritishni o‘rgansin. Shuning uchun ham
u yoshlami, «...aziz umrimizni yin-kulgi, safsata, maloya’ni kabi
behuda szlar ila o ‘tkarmay, har xil kitob, gazeta va jumallarni o ‘qub,
Do'stlaringiz bilan baham: |
