Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

Qanoat go ‘shasida xoksor o ‘Imoqni odat qil,

Agar yetmak tilarsan mehr yanglig ‘ avji izzatga.

Ta’ma tark aylabon eldin etakxurshiddek chekkil,

Ki, to o ‘Itirmag ‘aysan soyadek mazallatg ‘a.

Qanoat davlati boqiy durur, qonig‘akim hargiz,

Muyassar bo‘lmag‘ay tomig‘ayetmak ushbu davlatg‘a.

Ta ’ma idbori tomig ‘a tugunmas mehnatidurkim,

Yetushmak mumkin ermas o ‘lg‘uncha bir lahza rohatg‘a.

Mazkur qit’a orqali  Ogahiy  insonni  qanoatli bo‘lishga da’yat etadi. 

Qanoatli  inson  ham  shaklan,  ham  mazmunan  hoksor  bo‘ladi,  u  ta’ma 

kabi g‘ayri axloqiy xususiyatlardan xoli.

Ogahiyning  nazdida  qanoatni  kasb  etgan  faqir  o‘tkinchi  dunyo 

ne’matlari,  boyliklariga  mju  qo‘ymaydi.  Inson  ta’madan  qancha  uzoq 

bo‘lsa, uning osoyishtaligi shuncha yaxshi bo‘ladi. Uning mana shunday 

mazmundagi  dono  o‘gitlari  mhimizni  tozalashga,  ma’naviyatimizni 

yuksaltirishga, ogohlik sari yuz tutishga da’vat qiladi.

441

---

Nafs  yoiida  bosar-tusarini  bilmay  qolgan  maiiaviy  qashshoqlarga 

ma’naviyat manbai sifatida xizmat qiladi.

Ogahiy  o‘z adabiy-ilmiy  faoliyati  markaziga xalq uchun, yurt uchun 

halol xizmat qilish vazifasini qo‘ygan. Ustoz-murabbiy shoir she’riyatining 

lirik  qahramonlari  odamiylik  g‘oyalari  bilan  voyaga  yetgan  rahm- 

shafqatli va muruvvatli, odil va haqso‘z, axloqiy pok va halol, kpchilik 

manfaatlarini  shaxsiy  g‘araz-intilishlardan  ustun  qo6ya  oluvchi  olijanob 

kishilardir.  Shu  narsa juda  muhimki,  Ogahiy  mohiyatan  xalqparvar,  elu 

yurt  tinchligi  va  ravnaqi  uchun  barcha  qiyinchiliklami  tortishga,  xalq 

dardiga  hamdard,  qayu  alamlariga  sherik  boiishga  tayyor  qahramon 

siymodir:

Yuz va ’da bila xizmat har kunda buyurgaylar,

Yer tutmas agar qilsang har va’dagayuz xizmat,

Bu turfaki, yuz xizmat butkargali jon cheksang,

Bir xizmat uchun k o ‘rung har lahzada ming tuhmat 

Ijtimoiy  tengsizlik,  adolatsizlik,  ijod  va  ilm  ahlining  qadrsizligidan 

shikoyat  ohangidagi  bunday  fikrlar  Ogahiyning  ijtimoiy  vijdoni  boiib, 

asrlar  osha  bong  uradi  va  hukmron  tabaqalardan  ijod  va  ilm  ahlining 

qadr-qimmatini yuksaklikka koiarishini so6raydi.

Ogahiy  asarlarini  ko6zdan  kechimr  ekansiz,  uning  she’riyatiga 

«yashiringan»  ijtimoiy  hayot  inikosi  boigan  san’atning  mohiyati  va 

vazifasi  masalasi  nafosat  tarbiyasi  nuqtayi  nazaridan  shu  kungacha 

ogahiyshunoslar e’tiboridan  chetda qolayotganiga amin boiasiz.  Ogahiy 

dutor,  tanbur,  chang,  gHjjakniyaxshigina  chaluvchi  sozanda  boigan. 

Shoir  hofizu  sozandalar  bilan  yaqindan  aloqada  boiib,  ularning 

kuylariga azallar yozgan va ancha kuylar yaratgan:

Soz bazmidin navo ushshoqg&

a maxsus ulub,

Changdek faryodlar mahzunu  dilzorimg‘a xos.

Ogahiy sheJrni o 4qigar xushdil oHmoq istasang,

Kim» tarab mazmunidur jonparvar ash ’orimga xos.

Ogahiy  musiqa nazariyasi bo‘yicha maxsus  risola yozmagan boisa- 

da, har qanday hofiz va musiqa chalg6uvchining asosiy vazifasi kishilarga 

estetik zavq bagishlamoq, ulaming ko‘nglini olmoq, kuy va qshiq bilan 

darddan xalos qilmoq deb tushundi:

Mutribo, sozingni ovozing bila,

Ayla sozu,  ayla sozu, ayla sozu...

Maiumki, Sharq tabobatida musiqadan ruhiy kasalliklarni  davolash- 

da keng foydalanilgan.  Kuy va qshiq kishi ruhiyatiga ta’sir etib, tanani 

sogiom  qiladi.  Demak,  Ogahiyning  uqtirishicha,  san’atkoming  asosiy

442

---

vazifasi  kishilarga,  ayniqsa,  yosh  avlodga  his-hayajonli  -   estetik  kuch 

baxsh etishdan iboratdir. Ana shunda u san’at ixlosmandlari hurmatiga va 

tahsiniga sazovor bo‘ ladi:

Umarou fuqaro k o €nglini ol hazm arokim,

Bedilingdur umarou fuqaro, e mutrib.

Ogahiy she’ring har zeru bam ichra qukim,

Bandang oHsun hammashohu vuzaro, e mutrib.

Musiqaga  oid  «zeru  bam»,  ya’ni  ingichka  va  yo4g6on  tovush 

tushunchasini  ishlatish  Ogahiynnng  musiqa  nazariyasidan  xabardor 

ekanligini ko6rsatadi. Murabbiy shoir va san’atshunos olimning fikricha, 

hofizning  so6zi  va  kuyi  «fasohat  va  nafosat»  bilan  kishilar,  xususan, 

yoshlaming aql-idrokini ravshan qilmog6i kerak:

Kim san ’ati benazir tushgay,

A q la h lig 6a dilnazar tushgay...

Agar qilsa har kim tomoshasini,

Yo‘q etgusi jannat tamannosinl

Ogahiyning  tasawufiy  g6oyalariga  qaraganda,  xudo  odamni 

yaratganda  qo6llarini  arshi  aioga  iltijo  qilib  yaratibdi,  unga jon  baxsh 

etayotganda  bir  kuy  chalibdi.  Xudoga  iltijo  bilan  qotib  qolgan 

odamlaming  bu  kuy  og6ushida  dastlab  barnioq  bo6g6inlari,  keyin  esa 

barmoq,  tirsak,  qo6l?  gavda  va  butun  tanasi  harakatga  kelibdi,  kuy 

oxirlaganda  odamga  jon  kiribdi.  Shundan  buyon  bu  ilohiy  kuy 

chertilganda  qonimiz jo 6sh  urib,  yuraklaming  bir hapqirib  ketishi  bor. 

Bu sehrli kuy lazgi ekanligini Ogahiy shunday ta’riflaydi:

Biri soz aylab adab birla tarab qonunini,

Chekti to tong atg6ucha dilkash navolar bu kecha.

:  Birisi o 4ynabparidek o ‘rtada;raqqos o ‘lub,

Oldi hushim ko ‘rguzub nozu adolar bu kecha...

Maiumki,  Ogahiy  yashagan  davrda  cholgcu  asboblari  an’anaviy 

ansambllari  mavjud  boigan.  Ogahiy  Xorazm  an’anaviy  ansambi 

ijrochiligi  turli  sozlar birikmasi,  o6z tasviriy  ifoda imkoniyatlari, ternbr- 

akustik  xususiyatlari  bilan  uyg6unlashganligi  to6g6risida  san’atshunoslik 

uchun ilmiy-nazariy  ahamiyatga ega boigan hikmatli fikrlami bildiradi: 

Masalan,  nayning  o6ziga  xos  tembr-akustik  xususiyati  va  insonga 

beradigan ma’naviy-mhiy ozig6ito6g6risida shunday deb yozadi:

Kishikim ko ‘nglinixoli tutar nechukkim nay3 

Navo etar ango bu bazm ichida paydar-pay,

Bu so ‘zga tut quloq, ey rindu, volau, loshay,

Ango bu dayri fano ichra tutdi murbacha may,

443

---