Abdurahmon Jomiy asarlarida yaxshilik barkamol inson ega
boiishi
zarur boigan eng muhim axloqiy xislat sifatida tarannum etilishi bejiz
zmas. Zero, eng qadimgi ma’rifiy yodgorliklardan boshlab yaxshilik va
yomonlik o‘rtasidagi kurash va yaxshilik, ezgulikning g6olib kelishiga
boigan oliy istak barcha pandnomalaming asosini tashkil etgan.
Xullas, Abdurahmon Jomiyning yetti dostondan iborat «Haft
avrang» («Yetti taxt»), «Tuhfat ul-ahror» («Erkinlar tuhfasi»), «Sahhat
ul-abror»
(«Yaxshilar tasbihi»)
kabi falsafiy-axloqiy asarlari;
«Xiradnomai Iskandar» dostoni, «Silsilatus zahab» («Oltin tizmalar»)
asarlarida uning barkamol inson tarbiyasiga oid g6oyalari o‘z ifodasini
topgan.
4.6. JALOLIDDIN DAVONIY TA’LIM-TARBIYA HAQIDA
Jaloliddio Davoniy (1427—1502) o‘z davrining ilm-fan va
pedagogik fikrlar taraqqiyotiga katta hissa qo‘shgan qomusiy olim.
Uning yetuk olim boiib yetishishida Samarqand, Hirot ilmiy
muhitining, shuningdek, Vizantiya, Ozarbayjon, Qirmon, Hurmuz,
Tabaristan, Xuroson va Jurmon olimlari bilan uzviy aloqada
bo6lganining katta ta’siri bo6lgan. Ayniqsa, Davoniyning madrasidagi
uzoq vaqt mudarrislik faoliyati uning taiim-tarbiya to6g6risidagi
qarashlarining rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etgan.
Taniqli faylasuf olim H. Aliqulovning tadqiqotlaridan maium
boiishicha, Davoniydan quyidagi ilmiy meros qolgan: «Risolai isboti
zojib» («Zaruriyatning isboti haqida risola»), «Risolat ul-mufradot»
(«Moddalar haqida risola»), «Risolat ul-huruf» («Harflar haqida
risola»), «Risolati fi tavjix ul-tashbix» («Majoz talqini haqida risola»),
«Risola dar elm un-nafs» («Ruhshunoslik to ‘g ‘risida risola»), «Tariqati
tarhiyat ul-avlod» («Bolalarni tarbiyalash usuli»),
«Arznoma»
(«Armiyani boshqarish qoidalari») kabilar shular jumlasidandir.
Ayniqsa, Davoniyning axloqiy tarbiyaga bagishlangan «Axloqi
Jaloliy» asari dunyoning ko6p tillariga tarjima qilingan va shuhrat
qozongan. Chunki bu asar Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, Nasriddin Tusiy
va boshqalaming asarlari qatorida turadigan barkamol inson kamoloti
uchun eng zarur vaaxloqiy fazilatlar bayon etilgan.
«Axloqi Jaloliy» uch qismdan iborat. Birinchi qism - axloq faniga,
ikkinchi qism - <
qism - «Shahar (davlat)ni boshqarish va podshohlar siyosati», deb atalib
unda muhim ijtimoiy-siyosiy masalalar koiariladi. Chunonchi,
366
jamiyatning paydo boiishi, davlat va uni boshqarish masalalari,
xalqning farovon hayot kechirishida podsholaming o‘mi, ilm-fan
taraqqiyotining jamiyatda tutgan o‘mi bayon etiladi.
Davoniy insonning kamolga erishishi uning boshqalar bilan
munosabatiga ham bogiiq ekanligini ta’kidlaydi, jamiyatda, maium
ijtimoiy muhitda, boshqalar bilan aloqada shakllanib tarbiya topgan
inson o‘zi yashagan jamiyatda adolat hukmron boisa, unda baxt-
saodatga erishishi mumkin, deydi. Shuning uchun u «Axloqi Jaloliv»
asarida jamiyatni adolatli - fozil shaharga va johil shaharlarga boiadi.
Forobiy kabi Davoniy ham fozil shahar boshqaruvchisida o ‘nta eng
Do'stlaringiz bilan baham: