Imonni ming -
kazor hor talqin qildim,
Ulkofiro6z i m u s u t m o n ermas.
Shayx Najmiddin Kubro ruboiylari tahlilidan shunday xulosaga
kelish mumkinki, mutasavvuf shoir insonni jismoniy va ma’naviy
poklikka da’vat etadi. Sirasini aytganda, uning ruboiylarida buyuk
insonning falsafiy mushohadalari, jshqin va mashaqqatli umrining
tajribalari, umumlashmalari, abadiy ishqqa, haqiqatga intilgan inson
qalbining orzu-istaklari o6z ifodasini topgan:
Chun har nekiyo*q... y o (qdir u - budu havas,
Chun har neki hor, b o ri- nuqsonu shikast
Bilgilki, u yo ‘q deganlari - bor, hayot,
Ko ‘rgilki, u bor demishlari - yo % abas.
Najmiddin Kubroning «Fi-al-adab» («Odob qoidalari») risolasida
Kubroviya tariqatining asosiy mohiyati va solihlar (tariqat a’zolanplng
axloqiy qoidalari o‘z ifodasini topgan. Solihlaming odoblari, yurish-
turishlari va e’tiqodlari to6g‘risidagi qoidalar esa tariqat a’zolari qafiyan
bajarishi shart boigan amallardir. Bu qoidalar asosan o‘nta boiib, ular
jumlasiga Tavba, Zuhd Fidunyo, Tawakul al-Ollo, Qano *a, Uzlat,
Mulozimat az-zikr, Tavjju ’ al-Ollo, Sabr, Muroqaba, Rido kiradi.
Kubroviya
tariqatidagi o‘nta odob qoidalari asosida so6fiy
(shogird)lar tarbiyalashning taiimiy usullari quyidagicha izohlanadi:
1.
Tavba - o‘z gunohlarini anglab, Alloh taolo oldida tavba
qilgan va bundan keyingi hayotini faqat ilohiy ezgulik va xayrli ishlarga
bagishlshga ahd qilgan odamgina tariqatga kiradi. Tavba qilgan odam
bir hayot tarzini tark etib ikkinchisiga o‘tadi, xulqu xuyini, axloqini
o6zgartira boshlaydi, oczini anglash sari safarga chiqadi.
2.
Zuhd-taqvo, parhez demak. Zero, tavba qilgan kishi endi
haromdan hazar qilib, halollikka yuz tutishi, Allohdan qrqib, u man
etgan ishlami qilmasligi lozim.
3.
Tavakkul - o‘z amallari, fikri va ishlarida yolgiz Allohga
suyanish demak. Rizqni Alloh belgilaydi va inson amallari ham Alloh,
irodasi doirasida blishi kerak. Chunki yaxshilik va yomonlik, to‘qlik
va ochlik, boylik va kambag^allik ham Allohdandir. Alloh bizni toat-
ibodatga chorlaydi, insonligimizni eslatib turadi. Ammo inson buyuk
zaruriyat ichradir. Uning faoliyatida, ijodi va qudratli shu ilohiy
zamriyatdan tashqariga chiqib ketolmaydi.
Inson buni anglamogi
lozim. Chunki inson barcha mavjudot kabi foniydir, u abadiy emas.
167
Abadiy faqat Allohning o‘zi, agar inson abadiyatni xohlasa, Alloh sari
intilsin, poklik olamiga qarab kamol kasb etsin.
4.
Qanoat — inson kamolotining eng muhim maqbul yo‘li
hisoblanadi. Madomiki, inson farishta bilan hayvon orasida turuvchi
maxluq ekan, unda ruh va jism kurashi muqarrar boiib, kamolot ana
shu jism talablarini yenga borish va ruh talablarini ko‘paytirish bilan
qoiga kiradi. Qanoat insonni inson qiladi, ma’naviyat bezagi bilan
bezanadi.
5.
Uzlat -tasaw uf taiimotiga ko‘ra, insonning ruhi, agar u
poklanishga moyil boisa, tabiiy ravishda yakkalanishni talab qiladi.
Inson ruhi tajrid (ajralish) va tafrid (yolg‘izlanish) bosqichlarini bosib
o‘tmasa, mutlaq poklanmaydi. Uzlat so‘fiylaming chilla o‘tirishlari,
xilvatlari bilan amalga oshirilgan.
6.
Tavajju - kurash, o‘zi bilan o‘zining kurashi. Soliq hamma
vaqt yaratganga yuzlanib, undan madad so‘rab, uning sari qalban
intilmog‘i darkor.
7.
Sabr - soliqning e’tiqodi, niyatini sinash. Xalq y o ii og‘ir va
mushkul yo i, uning azobu, iztirobiga chidagan yoiovchisi sabr
manzilidan o‘tsa, ajab bir ruhiy (psixologik) davondan o‘tgan, yangi
kuch-qudrat topgan boiadi.
8.
Murokaba - kuzatish, tafakkur shuurga berilish demak.
Tavba tazarru qilib, zikru toat, sabru sadoqat bilan o‘zining
ma’rifatini oshirib borgan soliq, bora-bora osoyishta bir holga keladi,
Alloh, diydori yodidan tafakkurga g‘arq boiadi, olamlami ruhan sayr
qilib chiqadi. Ko‘z oldiga Haq taolo jamoli va Payg‘ambar siymosini
keltira oladi. Ruhi toiashib tasawur va taxayyul kengayadi, g‘oyib
asrori eshiklari yuziga ochiladi.
9.
Zikr - so‘fiy odam har yerda, har doim Allohning ismlarini
tilidan qo‘ymasligi kerak, kalimalami, duolami muntazam takrorlab
turishi bilan qalbga Alloh taolo sifatlari va zoti joylanadi. Alloh nuri
porlay boshlaydi.
10. Rizo - soliq Alloh, qudratini, ilmini chuqur his qilgan holda,
o‘zini butkul Haqning irodasiga topshiradi va Alloh olami bilan
huzurlana boshlaydi. Haq unga va u Haqga yaqinlashadi.1
Shunday qilib, Kubroviya tariqatidagi so‘fiy (shogird)lar tarbiyalash
odob qoidasining
mazmun-mohiyati komil insonni tarbiyalash
boiganligini ko‘ramiz.
Do'stlaringiz bilan baham: 
