Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

o c h k o ^ z l i k n i n g  

quli bo‘lishdan ozod bo‘lmog6ing darkor».

Beruniyning  uqtirishicha,  inson-tabiatning  eng  oliy  kamolotidir, 

chunki  «inson  zoti  barcha hayvonlardan yuqori  turadi...  yer yuzini  ozod 

etish  va  uni  boshqarib  turish  uchun  Alloh  insonga  katta  sharaf 

ko‘rsatgan -  unga aql-zakovat kuchi armug6on etgam).1

Tasavvuf taiimotiga  ko4ra,  insonning  bosh  kamolotini  muhabbat, 

poklik, halollik  tashkil qiladi.  Olamga borliqqa boigan muhabbat Alloh 

ishqi  sifatida  talqin  qilinadi.  Bunday  muhabbat  esa  odamdan  faqat 

yuqori  darajadagi  ko6ngil  poklik  va  nafs  ehtiyojlaridan  ozod  bo6lishni 

talab  etadi.  Bu  holat  tasavvuf  olamining  porloq  quyoshi 

Ahmad 

Yassaviy  ■

  (1041-1166)  dunyoqarashini  shakllantirgan  islomiy  -  

tasavvufni  ma’naviy»ma’rifiy  va axloqiy  ildizlaridan birini tashkil etadi. 

Chunki  uning  muhim  va  ibratli  xususiyatlaridan 

biri  -   shaxsning 

kamoloti,  tanqidiy  qaray  olish,  murosasizligidir.  Ahmad  Yassaviy 

fikricha, ayyorlik, gunohlarni yashirish,  ishqqa, ya’ni o6zgalarga xiyonat 

hisoblanur.  Bu  flkrlari  bilan  u  rostgo‘ylikni,  halollikni  osziga-o6zi 

talabchanlikni  targ6ib  qiladi.  Insonni  eng  og‘ir  gunohlari,  ya’ni 

«Tog4dan  og4ir»  yoziqlari  uchun  hattoki  «Tog6u-toshlar»  ham 

la’natlaydi2 -  deydi.

Shuning uchun ham Ahmad  Yassaviy  «Ishq yoiida jon berganning 

armoni  yo4q»  -  der ekan,  inson  ma?naviy-ruhiy tozalanishi  uchun ranju 

jafolarni bo4yniga olishi shart deb biladi:

Jafo chekmay aniq, boim as tingla g6ofll,

Jafo chekib sobir boigan boim as johii.

Demak,  jafo  chekmasdan,  sabrli,  bardoshli.  irodali  bo4lmasdan 

aniqlikka,  haqiqatga  yetishib  bo4lmaydi.  G4aflatdan  qochish  faol 

tasawurlarga  keng  yo4l  ochadi.  Bu  orqali  ilohiy  bo4lsa-da,  mohiyat 

axtariladi.  Mohiyat  izlayotgan  shaxs,  tabiiyki,  atrof-muhitda  sodir 

etilayotgan  voqea-hodisalarga  befarq  qaramaydi,  loqayd  bo4lmaydi, 

aksincha,  xushyorlik  bilan  fitnalardan,  fisqu-fasod  ishlardan  o4zini  olib 

qochishga harakat qiladi: