Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1  Alunad Yassaviy.  Devoni liikmat. -T.:  G‘afur G‘ulom noniidagi nasluiyot - matbaa birlashmasi.  1992,  163-bet.

20 ‘shajoyda.  33-bet.

158

---

Ahmad  Yassaviy  dunyoni  tark  etish,  zulmga  chidash,  ishq 

muhabbat, sufiylar, shayxlar, darveshlarning riyozatu karomatlari haqida 

yozar  ekan, 

bularning  hammasi  birinchidan  kelib  chiqishini, 

ikkinchidan,  shoirning xalqsevar va insonlar qalblaridan kelib chiquvchi 

nidolar  komil  mson  tarbiyasiga  ta5sir  qiluvchi  omil  sifatida  har  bir 

ko‘nglida  o6z  ifodasini  topadi  hamda  insonni  faqat  yaxshilikka, 

mehnatsevarlikka, ulug4likka  mardlikka undaydi.

Ahmad 

Yassaviy 

qarashlarming 

bir 

jihati, 

yuqorida 

ta’kidlaganimizdek5  davrlarga  ta’rif  berish,  har  bir  yoshda  erishilgan 

muvaffaqiyatlaming  mazmuni ochib berishga qaratilgan boisa, ikkinchi 

tomondan dunyochilik aqidasidir.  Ana shu  borada  ikkita oya,  ikki  fikr 

bir-birlarini  toidirib  inson,  mukammal  shaxs  muvaffaqiyatlar  qatorida, 

turli  ta’sirlar  ostida  maium  nuqsonlarni  ham  o‘z  xarakterida  taqozo 

qilib  olganini  ko‘rsatgan  holda  yakkalanish  orqali  bu  xatolarga  xutba 

o4qiydi  va  bu  xatolarni  tangridan  keltirishni  so‘raydi.  Ahmad  Yassaviy 

xatolargayakun yasab, uni tuzatishning bir yoii tavba qilish o4z xatosini 

o4zi tuzatishga intilish o‘zini-o‘zi qayta tarbiyalash deb tushuntirdi.

Inson shaxs sifatida shakllanishida islom  taiimoti bo‘yicha 

shariat, 

tariqat,  m a ’rifat 

singari  qator  bosqichlarni  oiashi  kerak.  Ma’rifat 

manzilida  inson Xudo  mohiyatini to‘la anglab,  ilmu axloq  komillashadi 

va orz/degan nomga ega boiadi .

Ahmad  Yassaviy  hikmatlaridagi  ikkinchi  bir  tushuncha  bu  fano 

tushunchasi.  Bu  tushunchani  inson  shaxsini  shakllanishidagi  o‘rni 

«bandaning  Xndo  tarafidagi  sa,yri»

ning  nihoyasidir.  Inson  rivojlanish 

faoliyatida  o‘zligidan  kechib,  Xudo  bilan  tanishadi.  Shundan  keyin 

go4yoki  haqiqiy  haybt  boshlanadi-yu,  foniylik  ranju-mashaqqatlari 

tugab,  voqelik  saodati  yuz  ochadi.  Chunki  har  bir  insonning  nafsu 

xirslaridan  tozalangan  musaffo  yurtda  ishqiy  ehtiroslar jo^shadi.  Inson 

hayotida  murakkab  kamolot  yoiini  oiaydi  va  zidan  yaxshi  yoki 

yomon  nom  qoldiradi.  Xuddi  shu  ma’noda  Ahmad  Yassaviy  fano 

tushunchasiga asosan 

«takabburlikka qarshi haksarlib

> falsafasi sifatida 

foydalangan  va  uni  shu  mazmunda  ko‘proq  yoritgan.  Takabburlik 

yoilaridan saxovat, odob, axloq, hayo chiroqlari o‘chadi:

Ulug‘-kichik yoronlardan odob ketti,

Qizu za’if juvonlardan xayo ketti.1