Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1 0 ‘zbek pedagogikasi antalogiyasi. -  T.:  « 0 ‘qituvchi»,  1995, 27>bet.

51

---

ekanligiga  alohida  diqqat  qaratdi.  Sezgi  a’zolari  bergan  maiumotlarga 

tayanish -  xalqning yoshlarga olamni  bilishga rgatish usullaridan biri 

boidi.  Shu  sababli  xalq  pedagogikasida  sezgi  a’zolarining  dunyoni 

bilishdagi  xizmati  haqida  kpgina  fikrlar  mavjud.  Ertak,  naql-maqol, 

xalq  qo6shiqlari  va  dostonlarda  kzning  ko‘rish,  quloqning  eshitish, 

burunning hid bilish,  qoining  qattiq-yumshoqni,  issiq-sovuqni  ajratishi 

va  boshqalar  bilan  bog‘liq  maiumotlar  oyat  ko‘p.  Ayniqsa,  har  bir 

sezgi a’zosining o‘ziga xos xizmati, insonning aql, bilim egallashida o‘z 

o6mi mavjudligi ulug4lanadi.

Xalq  pedagogikasida  insondagi  sezgi  a’zolariga  alohida  diqqat 

qaratilishi  ularning  kundalik turmush  tajribalari  asosida  sezish  turlarini 

xillarga  ajratishga,  inson  sezgilarining  bir-biridan  farqlanishini 

tushunishga imkoniyat yaratdi.

Xalq  dunyoni  bilish,  undagi  narsa  va  hodisalaming  farqli  va 

xshash  jihatlarini  aniqlashga  intilish,  umuman  insonning  bilish 

faoliyati  awalam  bor  uning  maium  bir  narsaga  diqqat  qaratishiga, 

e’tibor  berib  nazar  solishiga  bogiiq  deb  hisoblagan.  Diqqat  insonning 

dunyoni  bilishga  kirishish jarayonidagi  ilk  bosqich  boiib,  uni  maqsad 

sari boshlab borishga yo6nalish beruvchi xususiyatga ega deb tushungan 

xalq  «Odam  diqqatli  bo‘lsa,  ishi  rag‘batli  bo ‘ladi»}  «Diqqatning 

yo^qligi,  aqlning  bo‘shligi»,  «Diqqatsiz  odam,  aqlsiz  nodon».  «Diqqat 

bilan  qarasang,  so ‘z  aytishga  yararsan»  kabi  nasihatlar  qiladi. 

Shuningdek,  «Qirq  qiz»,  «Shahriyor»  dostonlarida  har  bir  ishning 

samarali  tugallanishida,  ayniqsa,  olamni  bilishga  iitilib,  u  haqdagi 

tushunchalarni  to6plashda  inson  diqqatining,  ziyrakligining  ahamiyati 

alohida ta’kidlangan. Diqqat istagan narsani o6rganishga kirishish uchun 

aqlni ishga solishda eng zamr hodisa deb e’tirof etilgan.

Kimningdir  diqqati  sust,  past  bo6lsa,  uning  -   bilimlilik  darajasi, 

tushunuvchanligi,  berilayotgan  intellektual  maiumotlami  qabul  qilish 

sur’ati  va  sifati  ojiz  boiadi.  Xalq  bundaylami  «anqov»,  «nazarsiz», 

«pandavaqi»  sifatlari  bilan  ayblab,  «Bilishga zehni yo ‘qning  aqli  bilan 

fahmi y o ‘q»,  «Diqqat o ‘yni  uy-otar,  o ‘y   bo‘yni  uyg‘otar»  deb  e’tiborli 

boiish,  muayyan  narsa  xususiyatlariga  diqqat  qaratish  inson  aqlining 

ishga kirishishini, maium faoliyat boshlashga olib kelishini uqtirgan va 

narsa  yoki  hodisaning  aniq  tushunarli  boiishiga  yordam  beradi  deya 

izohlagan.  Ayniqsa,  yoshlaming  ziyrak,  kuzatuvchan,  diqqatli  boiishi 

lozimligi  ta’kidlangan  holda,  bunday  xosiyatlami  egallamagan  kishilar 

ustidan «Ongi to ‘qning aqli yo ‘q» kim deb chiqargan (Bu o6rinda «ong» 

so6zi diqqat, e’tibor ma’nosida kelmoqda).

52

---

Xalq diqqat qaratilgan,  e’tiborga olingan narsalaming  inson  shuuri 

tomonidan  qabul  qilinishini,  bunga  bogiiq  ravishda  o‘ziga  munosabat 

tug‘dirishini  yaxshi  payqagan.  Xalqning  qadim  davrlarda  mehnat 

qurollarini  iste’molga  olib  kirishi  va  mehnat  jarayoni  inson  sezgi 

a’zolari  faolligining  oshishiga  yordam  bergan  Sezgi  maiumotlarini 

idrok  etish  insonning  dunyoni  bilishida  eng  muhim  hodisa  sifatida 

e’tirof  etilgan.  Idrok  etishni  «quloq  solish»  bayon  qilingan 

maiumotlami tinglash odam bilimi va tushunchalarini takomillashtiradi. 

Aytilgan pand-nasihatlami inobatga olgan kishi, unga amal qilish orqali 

aqliga  aql  qo‘shib,  bilimini  boyitadi.  Xalq  «Aytuvchi  oqil  blsa,