kerakligini uqtirib
: «Hayvonni siylasa, shodlanib egasini tepadi, odam
bolasi erkalansa, shodlanib ota-onasini azobga qo‘yadi» deydi
mutafakkir.
Az-Zamahshariy jamiyatda baxtga erishish orzusida yurgan
kishilaming bilimini, qobiliyatini oshirishga, yomonlik va zo^ravonlik
kabi illatlarga qarshi kurashishga chaqiradi. U ilm-fanga intiluvchi,
muayyan fanga o‘z umrini baxshida etgan olimlar haqida to‘xtalib:
«Insonning kiyinishiga qarama, bilimiga qara» yoki «Savdogaming
sharofati cho‘ntagida, olimning shuhrati kitoblaridadir», deydi. Alloma
bu bilan yoshlami ham insoniylik mhida tarbiyalab, uni avvalo kamtar
inson, yetuk olim boiishlikka undaydi va har qanday havo-yu havasdan
chetlanish lozimligini uqtiradi. «Ey, Abul-Qosim, seni dunyoga keltirib,
xalqning munosibi qilib, senga aqlni va havo-yu havasni mindirdi. Ular
yaxshi va yomon y o ‘llarda seni boshlab yuruvchilardir. To‘g ‘riva egri
joylarda sening mehmonlaringdirlar. Ularning biri ko ‘zi ochiq bo ‘lib,
seni katta yoining ko‘rsatkichlari bo‘yicha olib yuradi va seni toza,
tiniq buloqlarga olib keladi Ikkinchisi esa, ko‘zi ko ‘r, nodon bo ‘Ub} seni
suvsiz sahroning o ‘rtasiga olib borib tushiradi. Bu ikki ko ‘rsatuvchining
qaysi biri mohirroq, ustaroq va qaysi biriga ergashish lozimroq ekan.
2 9 1
Yaxshi ko 'rsatkichlar bilan to*g‘ri y o ‘lda kutilganmi yoki adashib, egri
yo ‘Ida tutilganmi? Bilingki, havoyu havasni aqlning o ‘miga tanlash
adolatdan emas. Aqlning tarafl tong shafag‘idek oqf havasning tarafl
tundek qora. Senga birinchisi yuzlansa yaxshimi, yomonmi, qarachi
unga ikkinchisining qaysi biri moyildir va qqbul qilur, havasmi yoki
aqlmi? Agar aql bo ‘Isa, unda uni sevish va unga yopishib olish qanday
munosib, u (aql)ning bo ‘yniga qo ‘lingni sol, bo ‘shatma... Agar havoyu
havas bo ‘Isa, undan arslondan qochgandek qochgin. Qoradan hazar
qilgandek hazar qilgin. Agar uni barcha seni sevintiruvchi narsalar
bilan hamroh ko ‘rsang va agar senga ikkalasining o ‘rtasidagi biror ish
yuzlansa, oydinlashtirish uchun chin ko ‘ngildan to ‘g ‘ri maslahat
beruvchilarga murojaat qil. Ulardan bir o ‘tkir fik r chiqsa sening
tilaging o ‘shadir. Aks holda unday ishdan oladigan foydangning
orqasida bekingan zarardan hazar qil va undan qutulishga harakat qil»,
deydi Zamahshariy.
Az-Zamahshariyning «Navobig‘ uUkalima» («Nozik iboralar»)
nomli asarida ham odamiylik, shaxs kamoloti va baxt-saodati, yaxshi
Do'stlaringiz bilan baham: |