sharoit yaratib beradi. 1000-yilda esa Beruniy
«Qadimgi xalqlardan
qolgart yodgorliklar» asarini yozib tugatadi. Bu asar yosh olimning
nomini butun Sharqqa tanitdi. Taxminan 1005-yilda Abu Rayhon
Beruniy Xorazmshoh Abu-1 Abbos Ma’mun ibn Ma’mun (937-1017)
tomonidan Xorazmga chaqirib olinadi va saroyda olim hamda davlat
arbobi sifatida mulozamatda boiadi.
Beruniy Abul Abbos Ma’mun ibn to‘g‘risida mana shunday bir
hodisani quyidagicha eslaydi. Bir kuni shoh otda bir qancha yo‘1
yurganidan keyin Beruniyning uyi yaqinida to‘xtab, uni chaqirishga
buyuribdi. Beruniy uyidan sal kechikib chiqibdi. Ma’mun uni ko‘rishi
bilan oldiga ot choptirib kelibdi va otdan tushmoqchi boiganida
Beruniy egilib, uning otdan tushmasligini o‘tinib iltimos qilibdi. Shoh
bir bayt o‘qibdi, uning mazmuni bunday: «Ilm har narsadan uludir.
Hamma ilmga intiladi, ammo ilm (hecli kimga) o ‘zi kelmaydi».
Ilm ahlining qadriga yetuvchi Abu-1 Abbos Ma’mun ibn Ma’mun
Gurganchda «Ma’mun akademiyasi»ni tashkil etganligini yuqorida
ta’kidlab o‘tgandik. Beruniy ana shu
«Ma’mun akademiyasi»ning
rahbari sifatida 8 yil (1009—1017) faoliyat ko‘rsatgan. Mashhur
olimlami yigib, madrasa talabalariga dunyoviy ilmlardan saboq
berganlar va yosh olimlaming ilmiy tadqiqotlariga rahbarlik qilish bilan
birga ularga fan asoslaridan ma’ruza o‘qiganlar.
«Ma’mun akademiyasi»dagi tinimsiz mehnat Beruniyning shoh
oldidagi hurmat-e’tiborini oshirdi, xalqiga ilm-ma’rifat tarqatishdek
buyuk maqsadni amalga oshirishga yaqindan yordam berdi.
Mahmud G‘aznaviy 1017-yili Xorazmni istilo qilgach, mahalliy
olimlami mamlakat manfaatlarini ko‘zlab ish yuritishga majbur etgan.
Ammo olimlar unga bo‘ysunishni istamaganlar; buyuk alloma ibn Sino
shu vajdan Markaziy Osiyoni butunlay tark etgan, Abu Sahl esa sahroda
halok boigan. Abu Rayhon Beruniyning ustozlaridan biri Abdusamad
karmatlar {feodallarga qarshi tenglik va adolat talab qiluvchilar)
harakatiga qo‘shilgan!ikda, shakkoklik qilishda ayblanib, qatl etilgan.
Abu Rayhon Beruniyga ham shunday ayb qo‘yishmoqchi boiishgan.
Lekin kimdir sultonga Abu Rayhon Bemniy munajjimlik ilmida o‘z
zamonasining peshvosi, podshohlaming undaylarga ehtiyoji zo‘r bo‘ladi,
deb qutqarib qoladi. Mahmud G‘aznaviy Abu Rayhon Beruniyni
saroyidagi bir necha olimlar bilan birga G‘aznaga jo ‘natishni talab
qilgan. Mahmud G‘aznaviy Bemniyning o‘tkir zehnliligini bilib, har
doim u bilan ilm sohasida maslahatlashibgina qolmasdan, hatto harbiy
yurishlarda ham uni o‘zi bilan birga olib yuradi. Shunday yurishlardan
204
birida Beruniy Hindistonga boradi va u yerdan hind (sanskrit) tilini
o‘rganib qaytgach, bir qancha asarlami hindchadan arabchaga,
arabchadan hindchaga tarjima qiladi va o‘zining «Tahqiqi molil hind» va
mashhur «Tarihul hind» («Hindiston») asarlarini yozadi.
Mahmud G‘aznaviyning o6g ii Mas’ud davrida Bemniy o4zining
falakiyot va fizikaga oid mashhur «Qonuni Mas’ud» asarini yozib, uni
Mas’ud nomiga bagishlaydi. Shuningdek, olim ana shu davrda
yaratilgan «Joylar chegaralarini aniqlash uchun turar joylarning
Do'stlaringiz bilan baham: