Toshkent moliya va iqtisodiyot kolleji

3. Jarayon.Bankdan qisqa muddatli kredit olindi. 7 000.000 sum. Korxonaning pul mablag`i ham ko`paydi, bank olidagi kredit yuzasidan majburiyati ham ko`paydi. Demak, balans aktivi moddasida ham shu bilan birga passivining moddasida ham ko`rsatkichlar miqdori oshdi, ya`ni

A+ P +

4. 
   Jarayon. Xodimlarga hisoblangan mehnat haqi hisoblov-to`lov vedomosti asosida kassadan berildi 50.000 so`m . Bu jarayonni taxlil etib o`rgansak, naqd pul miqdori kamayganini, hamda xodimlarga mehnat haqi yuzasidan majburiyat ham kamayganini tushunib olamiz, demak:
   

A - P-

Yuqorida keltirilgan jarayonlarni jadvalda qo`yidagicha aks ettirish mumkin.

№	AKTIV	O`zgarishgacha	O`zgarish (-,+)	O`zgarishdan so`ng
1.	Kassa	85.000	50.000 – 5000 –	30.000
3.	hisobdor shaxslar bilan hisoblashish	-	5.000 +	5.000
4.	Asosiy vositalar	1.003000	-	1.003000
5.	Nomoddiy aktivlar	19.000		19.000
6.	Hisoblashish schoti	98.000	7 000.000 +	7 098.000
	Jami	1.225000		1.225.000

№	PASSIV	O`zgarishgacha	O`zgarish (-,+)	O`zgarishdan so`ng
1.	Foyda	500.000	-	500.000
2.	Taqsimlangan foyda	700.000	-	700.000
3.	Xodimlar bilan mehnat haqi yuzasidan hisoblashish	-	70.000 + 20.000 – 50.000 –	-
4.	Kelgusi davr daromadlari	3.000	-	3.000
5.	Byudjet bilan hisoblashish	2.000	20.000 +	22.000
	Jami	1.225000		1.225.000

Tayanch so`z va iboralar

Balans aktivi, balans passivi,balansdagi o`zgarishlar, balansga qo`yiladigan talablar, balansning realligi, balansning to`g`riligi

O`tilgan mavzu yuzasida savollar:

1. 
   Balans nima?
   
2. 
   Balansda yuz beradigan o`zgarishlarni sanab bering.
   
3. 
   Balansning aktiv moddalarini aytib bering.
   
4. 
   Balans passiv moddalarini aytib bering.
   
5. 
   Balansga qanday talablar qo`yiladi?
   

Tаvsiya etilаdigаn аdаbiyotlаr:

7. 
   O’zbekiston Respublikasi qonunlari
   
   1. 
      O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – O’zbekiston, 1992.
      
   2. 
      O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. Toshkent. 1995-1996 yillar 1-2 qismlar.
      
   3. 
      O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi qonuni. 1996 yil 30 avgust.
      
   4. 
      O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi-Toshkent. Adolat, 1999 yil
      

II. Darsliklar

1. 
   Ibrohimov A. Ijara va kichik korxonalarda buxgalteriya hisobi hamda iqtisodiy nazoratni tashkil etish. Toshkent. Mehnat, 2006.
   
2. 
   Ibrohimov A. Karimov A.A Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi. Toshkent, O’zbekiston, 2005.
   
3. 
   Karimov A.A. Buxgalteriya hisobi. Toshkent. 2008.
   
4. 
   B.Ro’zmetov, O.Bekturdiyev. Tannarx kalkulyatsiyasi. Toshkent – “ILM ZIYO” – 2006.
   
5. 
   Gadoyev E. F. Xasanov N. X. boshlovchilar uchun buxgalteriya hisobi. Toshkent. 2010.
   
6. 
   U.Sotvoldiyev “Zamonaviy buxgalteriya hisobi” I,II,III tom 2009 yil.
   
7. 
   U.Inoyatov “Buxgalteriya hisobi” 2007 yil.
   
8. 
   Do’stmuratov R.D “Buxgalteriya hisobi nazariyasi” o’quv qo’llanma –T.: Yangiyo’l Poligraf servis 2007 yil
   
9. 
   M. Ostonaqulov, U. Ostonaqulov, G Ostonaqulova “Buxgalteriya hisobi nazariyasi” darslik O’zb. yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti Toshkent 2005y
   

8-Mavzu: Хo’jаlik muоmаlаlаri tа’siridа ro’y bеradigаn o’zgаrishlаrni bаlаnsdа аks ettirish.

Reja:

1. 
   Buхgаltеriya bаlаnsidа o’zgаrishlаrni hisоblаsh tаrtibi
   
2. 
   Buхgаltеriya bаlаnsigа o’zgаrishlаrni rаsmiylаshtirilishi
   
3. 
   Xo’jаlik mаblаg’lаrining o’zrаrishi buхgаltеriya bаlаnsidа hisоbgа оlinishi
   

Amaliy mashg`ulot

Berilgan ma`lumotlardan foydalanib, balansdagi o`zgarish turlarini aniqlang.

№	Xo`jalik jarayonlarining mazmuni	Summa	o`zgarish turi	Aktiv	Passiv
1.	Hisob – kitob schotidan kassaga naqd pul olindi.	7000
2.	Bankdan kreditlar olindi.	1000000
3.	Olingan kreditlar yuzasidan foizlar hisoblandi.	30000
4.	Bankdan olingan kredit summasi qaytarildi.	1030000
5.	Mol yetkazib beruvchilardan materiallar olindi.	780000
6.	Mol yetkazib beruvchilarga materiallar uchun to`lov o`tkazildi.	780000
7.	Asosiy ishlab chiqarish uchun materiallar sarflandi.	455090
8.	Yordamchi ishlab chiqarish uchun materialiar sarflandi.	43000
9.	Ishlab chiqarishdan omborga tayyor mahsulot olindi.	890000
10.	Xodimlarga mehnat haqi hisoblandi.	100000
11.	Xodimlar mehnat haqidan daromad solig`i ushlab qolindi.	23000
12.	Xodimlar mehnat haqidan ijtimoiy sug`urta tashkilotiga ajratma ushlab qolindi.	3500
13.	Xodimlar mehnat haqidan yetkazilgan zarar summalari ushlab qolindi.	4500
14.	Ushlan qolingan daromad solig`i budjetga o`tkazildi.	23000
15.	Xodimlarga mehnat haqi berish uchun hisob – kitob schotidan naqd pul olindi.	69000
16.	Asosiy vositalarga eskirish hisoblandi.	20000
17.	Xaridorlardan tayyor mahsulot uchun to`lov olindi.	780000
18.	Soliq summalari budjetga o`tkazildi.	67000

9- Mаvzu: Оyning birinchi sаnаsigа bеrilgаn sintеtik hisоbvаrаqlаr qоldiqlаri bo’yichа bаlаns shаklini to’ldirish.

Reja:

1. 
   Bоshlаng’ich buхgаltеriya bаlаnsini tuzish
   
2. 
   Buхgаltеriya bаlаnsidа xo’jаlik jаrаyonlаrining o’zgаrishini rаsmiylаshtirish
   
3. 
   Xo’jаlik muоmаlаlаri tа’siridа bаlаnsdа sоdir bo’lаdigаn o’zgаrishlаrni rаsmiylаshtirish.
   

Amaliy mashg`ulot

№	xo`jalik mablag`lari va ularning tashkil topish manbalari	Summa
1.	Binolar	1050000
2.	Transport vositalari	380000
3.	Valyuta mablag`lari	67000
4.	Xo`jalik inventarlari va jixozlari	210000
5.	Taqsimlanmagan foyda	684000
6.	Mualliflik huquqi	179000
7.	Qimmatli qog`ozlar	123000
8.	Maqsadli tushumlar	670000
9.	Mol yetkazib beruvchi va pudratchlarga qarz	148000
10.	Ta`sischilarga bo`lgan qarz	123000
11.	Patent	192000
12.	Debetorlik qarzlari summasi	164000
13.	Tayyor mahsulot	448000
14.	Firma bahosi	1712000
15.	Uzoq muddatli bank kreditlari	200000
16.	Sug’urta bo’yicha qarz	119000
17.	Tugallanmagan iahlab chiqarish xarajatlari	169000
18.	Kassadagi mablag’lar	27500
19.	Savdo belgilaridan foydalanish huquqi	182000
20.	Ehtiyot qismlar	193400
21.	Ko’p yillik daraxtlar	69200
22.	Budjetga qarzlar	78500
23.	Ustav kapitali	2400000
24	Yoqilg’i	149400
25.	Zahira kapitali	1000000
26.	Qurilish materiallari	107000
	JAMI

Balansning aktiv qismini quyidagi jadvalda joylashtiring.

Uzoq muddatli aktivlar	Summa	Aylanma aktivlar	Summa

Balansning passiv qismini quyidagi jadvalda joylashtiring.

O`z mablag`lar manbalari	Summa	Majburiyatlar	Summa