|
Buxgalteriya hisobiniing predmeti.
Buxgalteriya hisobi predmeti korxonani xo`jalik mablag`lari va ularni tashkil topish manbalarini, ularni xo`jalik jarayonlari natijasida o`zgarib borishlarini yoppasiga, uzluksiz, qonun-qoidalarga asosan hujjatlarda to`liq, aniq, to`g`ri aks ettirib borishdir. Buxgalteriya hisobi bir korxona ma`lumotlari bilan chegaralanmaydi, sabab, ularning hisobotlari tegishli tashkilotlarga belgilangan muddatlarda yig`ilib, jamlanib, butun xalq xo`jaligi bo`yicha ma`lumotlar olinadi, natijada ular faoliyati ustidan nazorat va boshqaruv olib boriladi.
Korxonalar, muassasalarda yuritiladigan buxgalteriya hisobi «O`zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobi va hisoboti to`g`risida»gi Qonuniga asoslanib olib boriladi. Korxonalar buxgalteriya hisobi shu korxonalar faoliyatini uzluksiz, yoppasiga kuzatib, hujjatlashtirib, olingan ma`lumotlarni baholash orqali schotlar tizimida ikki yoqlamayozuv yordamida aks ettiradi, hamda hisob ma`lumotlari xaqikiyligini inventarizatsiya yordamida tekshirib, aniq va to`g`ri hisob ma`lumotlari asosida buxgalteriya balansi va hisobotlarini tuzadi.
Korxona, muassasalar, uyushmalar, kontsernlar faoliyatidan, mulkchilik shaklidan kelib chikib ularni xo`jalik mulklari ham turli miqdorda va tarkibda bo`ladi. Korxonalar faoliyati ularni xalq xo`jaligi qaysi sohasiga taalukligidan kelib chikib qo`yidagicha bo`lishi mumkin:
qishloq xo`jalik korxonalari (jamoa xo`jaliklari, fermer xo`jaliklari va x.k.).
sanoat ishlab chiqarish korxonalari (Yenlig sanoat, ogir sanoat).
maorif sohasi muassasalari (bogcha, litsey, gimnaziya, xunar-texnika bilim yurtlari, institut, universitet va x.k.).
savdo korxonalari (vositachi korxonalar, chakana savdo korxonalari, umumiy ovkat korxonalari, tayyorlov korxonalari).
Sogliqni saqlash muassasalari.
Madaniy-maishiy muassasalari va x.k.
Yuqoridagilardan ko`rinib turibdi-ki xalq xo`jaligi asosiy bugini hisoblanuvchi korxona muassasa, tashkilot, uyushma, kontsernlar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohasiga taalukligi bilan ham guruhga ajratiladi. Masalan: qishloq xo`jalik korxonalarida qishloq xo`jalik ma`xsulotlari Yetishtiriladi, hamda bevosita iste`molchiga yoki qayta ishlash uchun sanoat korxonalariga beriladi.
Sanoat korxonalarida esa, oziq-ovqat mahsulotlari, Yengil sanoat buyumlari (kiyim-kechak, gazlama, galanteriya buyumlari, uy-ruzgor buyumlari va boshklar), ogir sanoat mahsulotlari (asbob-uskuna, avtomobil, jixozlar, tayyora va boshqalar ) ishlab chiqiladi va iste`molchiga Yetkazadi. Savdo korxonalarida ishlab chiqilgan mahsulotlar bevosita iste`molchiga Yetkaziladi, ya`ni ushbu korxonalar ishlab chiqaruvchilar bilan xaridorlar o`rtasida vositachi bo`lib hisoblanadi. Savdo korxonasidan biri bo`lgan umumiy ovkatlanish korxonasida esa, bevosita oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotish yulga qo`yilgan.
Ishlab chiqarish korxonalarida mehnat buyumlari mehnat vositalari orqali ishchi kuchi yordamida qayta ishlanib tayyor mahsulot ko`rinishini oladi va shu ishlab chiqarish korxonalaridagi buxgalteriya hisobi ishlab chiqarish fondlari harakati ustidan to`liq nazoratni o`rnatib, hisob ishlarini olib boradi.
Noishlab chiqarish sohasiga qarashli madaniy, ilmiy, maorifiy, soglikni saklash, mudofaa –nafaqa organlari, turli byudjet tashkilotlarida ishlab chiqarish korxonalarida tayyorlangan ijtimoiy mahsulotlar taqsimlanib, iste`mol qilinadi. Ushbu muassasalar faoliyati yuritilishi uchun byudjetdan mablag` ajratiladi va shu muassasalar buxgalteriya hisobi ajratilgan mablag`lar harakatini uzluksiz nazorat qilish maqsadida hisob yuritadi.
Demak, buxgalteriya hisobi korxonalar xo`jalik mulki va ular harakatini, ulardan oqilona foydalanishni tegishli usullarni qo`llagan holda aks ettirib borishdir.
Mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o`tish jarayonida olib borilayotgan islohatlarga kura turli mulkchilik shakllari rivojlanmoqda. «Korxonalar to`g`risida», «Yer to`g`risida», «Tadbirkorlik to`g`risida» va boshqa xukumat Qonunlariga kura, islohatlar rivoji uchun xizmat qiladigan huquqiy negizlar ishlab chiqilib, hayotga tadbiq etilmoqda.
Iqtisodiyot yuksalishi omillaridan biri mulkchilik shakli turliliga erishib, davlat mulkchiligini yagona xukmronligiga chek qo`yishdir. Xozirgi davrga kelib xalq xo`jaligi korxonalari, muassasalari, kontsern va birlashmalari nafaqat davlat mulkiga, balki, xususiy, jamoa, aktsionerlar mulkiga, hamda qo`shma korxonalar mulkiga ham asoslanmoqda.
Korxonalar qaysi mulkchilik shakliga asoslanganligiga va faoliyati turi, doirasiga kura, ular xo`jalik mablag`lari miqdori hamda xajmi turlicha bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
