Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva



Download 6,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/114
Sana03.08.2021
Hajmi6,69 Mb.
#137685
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   114
Bog'liq
Iqtisodiy geografiya

Dehqonchilik  -   Q ishloq  x o ‘jaligining  asosini  d o n   ishlab 
chiqarish  tashkil  etadi.  H ar  yili  dunyo  b o ‘yicha  2,5  m illiard 
to n n a   d o n   m ahsuloti  yig‘ib  olinadi,  qayta  ishlanadigan 
yerlam ing  yarm ini  donli  ekinlar  egallaydi.  D onli  ekinlarning 
u ch ta  asosiy  tu ri  ajratiladi:  b u g ‘doy  (d o n   yalpi  m ahsulotining 
28  foizini),  sholi  (26  foiz)  va  m akkajolxori  (25  foiz).  Bug‘doy 
dunyoning  70  ta  m am lakatida  yetishtiriladi.  Asosiy  d o n  
yetishtiruvchi  davlatlar  A Q S H ,  X itoy,  U kraina,  Rossiya, 
Q ozog‘iston, 
K anada, 
Avstraliya. 
H indiston, 
A rgentina, 
F ransiya  hisoblanadi.  Bug‘doy  eksport  qiluvchi  davlatlarga 
A Q SH ,  K anada,  Avstraliya,  A rgentina,  F ransiya  kiradi.  D o n  
va  d o n   m ahsulotlari  tannarxiga  k o ‘ra  ja h o n   qishloq  x o ‘jaligi 
tovar  aylanm asida  g o ‘sht  va  g o ksht  m ah su lo tlarid an  so ‘ng 
ikkinchi  o ‘rin n n i  egallaydi.  D unyo  d o n   xo'jaligi  geografiyasida 
o ‘zgarishlar 
ro ‘y 
berm oqda. 
Osiyo 
hozirda 
ja m i 
d o n  
m ahsulotining  teng  yarm ini  berm oqda.
D onli  ekinlard an   ikkinchisi  -  bu  m akkajo‘xori  ekinidir. 
M akkajo‘xori  Shim oliy  A m erika  hind ularin in g  oziq-ovqati 
b o ‘lgan  b o ‘lsada,  keyinchalik  b u tu n   dunyoga  nafaqat,  oziq- 
ovqat,  balki  oziqa  va  texnika  ekini  sifatida  tarqalgan.  H ozir- 
gacha 
h am  
Shim oliy  A m erika 
m akkajo‘xori 
eng 
k o ‘p 
ekiladigan 
m in taq alard an   biri 
b o ‘lib 
qolm oqda. 
D unyo 
m akkajo‘xori  hosilining  40  foizi,  ja h o n   eksportining  75  foizi 
A Q SH ga  to ‘g‘ri  keladi.  A m m o  shunga  q aram asdan,  oxirgi 
yillarda  bu  ekin  turi  b o ‘yicha,  Osiyo  davlatlari  salm og‘i  biroz
ortib  bordi  va  ja h o n   m akkajo‘xori  m ahsulotining  -   bera
boshladi.  Y er  sharidagi  yirik  m akkajo‘xori  yetishtiruvchi 
davlatlarga  A Q SH ,  X itoy,  Braziliya,  M eksika,  R um iniya  va 
Fransiya  kiradi.  M akkajo‘xorini  asosan  Y aponiya,  K oreya 
RespubUkasi, 
M alayziya 
va 
G ‘arbiy 
Yevropa 
davlatlari 
(Ispaniya,  Buyuk  B ritaniya,  Belgiya)  sotib  olishadi.
Asosiy  sholi  yetishtiruvchi  davlatlar  X itoy,  Bangladesh, 
Indoneziya,  Y aponiya,  T ailand,  M yanm a,  V etnam ,  F illipin  va 
Janubiy  K oreyadir.  Shuningdek,  A Q S H .  M eksika,  Braziliya  va 
0 ‘rta  O siyoning  b a ’zi  respublikalarida  h am   sholi  yetishtirish 
yo‘lga  q o ‘yilgan.  Q and  lavlagi  m o ‘tadil  kengliklar  ekini  b o ‘lib, 
uni  asosan  Fransiya,  U kraina,  Rossiya,  A Q S H ,  Polsha,
82


G erm aniy a,  V engriya,  Italiya  va  X itoy  yetishtiradi.  Shakar- 
qam ish  b u n d an   farqli  ravishda  tro pik  kengliklarda,  eng  aw alo , 
L otin  A m erikasi-B raziliya,  K uba,  M eksika,  K olum biya  ham da 
Osiyo  davlatlari,  X itoy,  H in diston,  P okiston  va  Indoneziyada 
o ‘stiriladi.  R ivojlangan  davlatlardan  A Q SH   va  Avstraliyada 
yirik  shakarqam ish  plantatsiyalari  m avjud.
Paxta  tolasi  qadim da  H in d isto n   va  M eksikada  ekin  sifatida 
kiritilgan. 
Bu 
issiqni, 
n am n i 
sevuvchi 
m o ‘tad il 
iqlim  
m intaqasining  ekini  tu proqq a,  o ‘g‘it  va  sug‘orishga  alohida 
e ’tib o r  talab  qiladi.  D uny od a  yiliga  20  m ln   to n n a   paxta  tolasi 
yetishtiriladi.  Y etakchi  paxta  tolasi  ishlab  chiqaruvchilarga: 
Xitoy  (jam i  dunyo  m ahsulotining  25  foizi)  A Q S H ,  H indiston, 
Pokiston,  Braziliya,  Turkiya,  M isr,  Avstraliya  va  0 ‘rta  Osiyo 
respublikalari,  xususan  0 ‘zbekiston  kiradi.  Asosiy  paxta  tolasi 
chetga  eksport  qiluvchi  davlatlar  birin ch i  o ‘rind a  A Q SH  
(jaho n  eksportining 
1/4), 
ikkinchi  o T in d a  0 ‘zbekiston, 
so ‘ngra  T u rk m an isto n   va  Avstraliya  hisoblanadi.  A n ’anaviy 
uzu n  tolali  M isr  paxtasi  qim m atliligi  jih atd an   alo hid a  ajralib 
turadi.  K o‘pgina  davlatlarda  o ‘rta  tolah  paxta  yetishtiriladi.
M oyli  ekinlard an  eng  m uhim i  kungaboqar  (Rossiya, 
U kraina.  Bolgariya,  Q ozog‘iston,  V engriya,  R um iniya),  soya 
(A Q S H ,  X itoy,  Braziliya,  M eksika),  yeryong‘o q   ( G ‘arbiy 
Afrika,  H indiston)  h am   dunyo  b o ‘yicha  k o ‘p  m iqdorda 
ekiladi.  Shuningdek,  yer  sharida  cho y  ishlab  chiqarish   (3  m ln 
to n n a) 
H indistonda, 
X itoyda, 
S h ri-L ankada, 
K eniyada, 
Indoneziyada,  T urkiyada,  Y aponiyada,  E ron da,  Bangladesh, 
G ruziya,  va  Rossiyada,  kofe  esa  (yer  shari  b o ‘yicha  3  m ln 
to n n a  
kofe 
ishlab 
chiqariladi) 
Braziliya, 
K olum biya, 
Indoneziyada, 
M eksika, 
G vatem ala, 
Etiopiya, 
U ganda, 
H ind iston   va  K osta-R ikada  y o ‘lga  q o ‘yilgan.
Janu biy  A m erikaliklar  ekini  b o 'lg an   kartoshka  m o ‘tadil 
m intaqad a  yetishtiriladi.  U ni  oziqa  sifatida,  spirt  va  kraxm al 
o h shda 
keng 
foydalanishadi. 
B u nd an  
tashqari, 
hozirgi 
kungacha  kartoshka  kam bag‘al  ahoUning  eng  m u h im   oziq- 
ovqati  b o ‘lib  xizm at  qilib  kelm oqda.  90-yillargacha  kartoshka 
Rossiya,  Polsha  va  X itoyning  asosiy  ekini  b o ‘lib  kelgan  b o ‘Isa, 
keyinchalik  X itoy  yetishtirish  b o ‘yicha  birinclii  o ‘ringa  chiqib 
oldi.
83


Issiq  talab  jan ub iy  A m erikaliklar  ekini  b o ‘lgan  tam aki 
m o ‘tadil  iqlim   m intaqasida  ko‘plab  yetishtiriladi.  A m m o 
shunga  qaram asdan,  yer  sharining  barcha  m intaqalarida 
tam aki  ekiladi.  In so n   sog‘lig‘iga  tam akining  salbiy  ta ’siri  keng 
targ‘ib 
qilinishiga 
qaram ay, 
uni 
yetishtirish 
sezilarli 
qisqarganicha  yo‘q.  T am aki  sanoatida  va  xalqaro  savdoda 
Angliya  va  A m erikaning  yirik  kom paniyalari  hukm ronlik 
qilishadi.  Tam akichilik  O siyoda  (dunyo  hosilining  3/5 ), 
Shim oliy  va 
Jan ub iy 
A m erikada, 
Sharqiy  va 
G ‘arbiy 
Y evropada  keng  rivojlangan.  Asosiy  tam aki  eksport  qiluvchi 
davlat  A Q SH dir.
Tabiiy  kauchuk  olish  XIX  asrdan  y o ‘lga  q o ‘yilgan  b o ‘lib. 
qishloq  xo‘jaligining  yangi  tarm o g ‘i  hisoblanadi.  D astlabki 
davrlarda  bu  ekin  Janubiy  A m erikada  ekilar  edi,  keyinchalik 
kon traband a 
yo‘li 
bilan 
Osiyoga 
keltirilgan. 
A vtom obil 
sanoatining  keng  taraqqiy  etishi  tropik  m intaq alard a  kauchuk 
plantatsiyalarining  Osiyo,  Afrika  va  Janu biy   A m erikada  keng 
yoyilishiga  sabab  b o ‘ldi.  S u n ’iy  kauchuk  ishlab  chiqarish 
y o ‘lga  q o ‘yilganligi  tabiiy  kauchukka  n isbatan  3  m artaga  ko‘p 
m ahsulot  ishlab  chiqarish  ortishiga  olib  keldi.  N atijada, 
hozirda  tabiiy  kauchuk  yetishtirish  geogratiyasi  o ‘zgardi. 
D unyodagi  jam i  kauchukning  9 /1 0   qismi  O siyoda,  qolgani 
Afrika  va  Jan ub iy  A m erikada  yetishtiriladi.

Download 6,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish