|
О ‘zbekiston Respublikasi tashqi savdo tuzilishi
1990 yil
2000 yil
2010 yil
T ashqi savdo aylanm asi. m ln
doll
805,6
6212,1
21842.2
Eksport, m ln doll
442,7
3264,7
13044.5
Im p o rt, m ln doll
362,9
2947,4
8799,7
Saldo ( + ,- ) , m ln doll
79,8
317,3
4244,8
Manba: Основные тенденции и показатели экономического и социаль
ного развития республики Узбекистан за годы независимости (1990-2010
гг.) и прогноз на 2011-2015 гг. Статистический сборник.-Т.: Узбекистан,
2011. С.58.
Tashqi savdo aylanm asi: ek spo rt-im p ort. 0 ‘zbekiston m us-
taqillikka erishuvi b ilan uning ja h o n ham jam iyatida in teg rat
siyalashuvi
u ch u n
b archa
sharoitlar
yaratilib,
q o ‘shm a
korxonalar faoliyatidagi ijobiy natijalar iqtisodiy o ‘sishni
ta ’m inlay boshladi. T ashqi savdo aylanm asida eksport hajm i
ortdi. Eksportda k o ‘p yillar davom ida paxta asosiy o ‘rinni
egallab kelgan b o ‘lsa,
hozirda paxtad an tashqari q ator
m ahsulotlar, ya’n i m ashinalar, ularga eh tiyot qism lar, rangli
m etal va qora m etallar, m ineral xom ashyo, o ‘g‘it, pilla,
o ‘sim lik m oyi, energiya m anbalari, neft m ahsulotlari, oziq-
170
ovqat
m ahsulotlari va xizm atlar ulushi
ortib
boryapti.
Ju m lad an , 1990-2010-yillarda paxtaning m am lakat eksporti-
dagi ulushi 59,7 foizdan 11,3 foizga tushdi. E ksport tarkibida
xom ashyo b o ‘lm agan m ah su lo tlar salm ogri m azk ur davr
oraligrida
30
foizdan
70
foizga
koriarildi.
Yengil
avtom obillam i eksport qilish oxirgi 10 yilda 7,6; ip-gazlam a
4,7; trikotaj m ahsulotlari 156,0; sem ent 6,3; sabzavot va
m evalar 14,1 m artaga ordi.
E ksport m ahsulotida xizm atlam ing salm ogri 1990-2010
yillarda 1,3 foizdan 9,1 foizga yetgan h olda o ‘z ichiga h a r xil
transpo rt turlari, xizm atlarni oladi. B undan tashqari, m ashina
— jih o zlam i qayta ishlash, m ontaj qilish, ta 'm ird a n chiqarish,
foydalanish va ijaraga berish, sug‘urta, reklam a, arxitektura va
m uhandislik xizm atlari ham da tu rizm h am xizm atlar sirasiga
kiradi.
Eksport
paxta
o n q -
kimyo
energiya qora va rangli mashina va
^тяЛ„
va boshqalar
tolasi
ovqat
manbalari
metallar
jihozlar
jEM 99 0 yil И 2000 yU 0 2 0 1 0 : у й ]
2-rasm.
0 ‘zbekiston Respublikasi eksport m ahsulotlari tarkibidagi
o ‘zgarishlar, foizda, 1990-2010 yy.
Eksportda energiya m anbalari va neft m ahsulotlari m uhim
aham iyatga
ega.
U lam ing
asosiy
qism i
yaqin
xorij
m am lakatlariga eksport qilinadi. M azkur m ahsulot turlarining
ja m i eksportdagi ulushi 24,8 foizni tashkil etad i va 1990-yilga
nisbatan 1,4 barobarga k o ‘paydi. X uddi shunday o ‘sish
jaray on i q ora va rangli m etallar va ulardan tayyorlangan
171
buyum lardan h am kuzatiladi. Ju m lad an , m azk ur m ahsulot
turlarining eksporti 1990-2010-yillarda 4,6 foizdan 6,8 foizga
k o ‘tarildi.
M ashina va jih ozlarnin g ushbu k o ‘rilayotgan yillarda
u m u m eksportdagi ulushi 1,7 foizdan 5,5 foizga, xizm atlam iki
1,3 foizdan 9,1 foizga va boshqa m ahsulot turlari eksport
hajm ida 9,4 foizdan 27,7 foizga o ‘sdi (2-rasm ga qarang).
E ksportda
boshqa
m ah sulot
turlari
qatorida
k o ‘nchilik
m ahsulotlari, keram ika, shisha buyum lar, m ebel, qurilish
m ollari asosiy o 'rin d a turadi. Tashqi savdoda turli korxonalar,
birlashm alar, firm alarning ja h o n bozoriga m ustaqil chiqishi
eksport m ahsulotlari hajm ida o ‘sishiga olib kelm oqda. Tashqi
savdoda eksport
m ahsulot laridan farqli
ravishda
im port
m ahsulotlarining
ayrim lari
yildan-yilga
kam ayib
bordi.
Respublikada im port qilinayotgan m ahsulotlar tarkibida ishlab
chiqarish texnik aham iyatidagi m ahsulotlar, yarim fabrikatlar,
butlovchi va ehtiyot qism lar, m ateriallar k o ‘pchilikni tashkil
etadi.
C h unk i,
m azku r
m ahsulotlar
respublikada
ishlab
chiqarilm aydi va u lar tovar ishlab chiqarish va qayta ishlash,
texnologik jarayo nlard a foydalaniladigan tovarlar hisoblanadi.
Im po rt m ahsulotlari tarkibida m ashina va jih ozlarning jam i
im portdagi
ulushi
12,1
foizdan
44,1
foizga
k o ‘tarildi,
aksincha, oziq-ovqat m ahsulotlari im porti keskin kam aydi,
y a’ni ulam in g salm ogh 48,9 foizdan 10,9 foizga qisqardi (3-
rasm ). Shuningdek, im port da energiya m anbalari va neft
m ahsulotlari 3,1 foizdan 6,0 foizga k o ‘paydi (3-rasm ga
qarang). A ksincha, qora va rangli m etallar va boshqa m ahsulot
tu rlarida h am kam ayish kuzatildi. X uddi eksportdagi singari
im port da ham xizm atlam ing salm ogh ortib borm oq da, 2010-
yilda u m u m im port m ahsu lo tid a x izm atlam ing hissasi 4,7
foizni tashkil etdi. U m u m a n olganda, respublika im port
m ahsulotlarining yam iiga yaqinini m ash ina va jih o zlar tashkil
etayotganligi aholi va x o ‘jalikning ayn an m an a shu m ahsulot
turlariga b o 'lg an talabi yuqori ekanligini va, o ‘z navbatida,
kelgusida
o 'zim izd a
m azk ur
m ahsulot
turlarini
ishlab
chiqarishni tobora y anada kengroq y o ig a q o ‘yish lozim ligini
k o ‘rsatadi.
172
Im p o rt
o ttfc im v t
kimyo
enwgiy.
qomvaiangU
oziq-ovqat
xizmatlar
vaboihqator
y.hozias
mahsulotlari manbalari va nafi
metallai
. mahsulotferi
mebelotkri
IВ 1990 yil
1 2 0 0 0
У'1 0 2 0 1 0 vil j
3-rasm.
0 ‘zbekiston Respublikasi im port m ahsulotlari tarkibidagi
o ‘zgarishlar, foizda, 1990-2010 yy.
Tashqi iqtisodiy aloqalar, tashqi savdoda ch et m am lakatlar
b ilan ham korlikda q o ‘shm a korxonalar tashkil etish eng sam a
rali y o ‘llardan biridir. 0 ‘zbekistondagi tashkil etilgan xorijiy
investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar tashqi savdo aylan
m asida ch etd an m ash in a va jiho zlar, butlovchi qism lar k o ‘plab
olib kelishi natijasida, im port m ahsulotlarining ulushi ortib
boradi.
T ashqi savdo aylanm asida T oshkent shahri va T oshkent
viloyatining
salm og‘i
yuqori.
Birgina
T oshkent
shahri
m am lakat um um tashq i savdo aylanm asining 42,1 foizini,
T o sh ken t viloyati esa 13,2 foizini o ‘ziga qam rab olgan.
Shuningdek, A ndijon (9,6 % ), F arg‘o n a (4,2 %) va N avoiy
(4,2 %) viloyatlari ham bu borada yetakchi hisoblanadi.
A ksincha, Jizzax, Sirdaryo, X orazm , S urxondaryo va N a m a n
gan viloyatlari tashqi savdoda k am ishtirok etishm oqda.
R espublika viloyatlari tashqi savdosida U zo q xorij davlatlari,
M D H davlatlari alo hid a o ‘rin tu tadi. Oxirgi yillarda M D H
davlatlari
bilan
b o ‘layotgan
aloqalar
yanada
kuchayib
bo rm oq da. Bu savdo aloqalari tovar yetkazib berish, suv —
energetika resurslaridan birgalikda foydalanish, transport,
173
kom m unikatsiya va boshqa turli sohalardagi ham korlikka
tayanilm oqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
