Chorvachilik - qishloq x o ‘jaligining m u h im tarm o g ‘i
chorvachilik
b o ‘lib,
u
jam i
dunyo
qishloq
xo‘jaligi
m ahsulotining 1/5 ni beradi. Asosiy chorva m ahsulotlarini
rivojlangan m am lakatlar yetkazib beradi va o ‘z navbatida,
im port qiluvchi davlatlar sirasiga h am aynan u la r kiradi.
C horva m ollarining bosh soni dunyoda - 4 m illiardni tashkil
etadi. Eng k o ‘pi yirik shoxli qoram ollardir. U la r chorva
m ollarining
1/3
ga
to ‘g‘ri
keladi.
Asosiy yirik
shoxli
qoram ollar joylashgan
regionlarga
H in diston ,
Braziliya.
A Q S H , X itoy, Rossiya, A rgentina, U k raina kiradi.
Y irik shoxli q oram ollar y er sharida ishlab chiqarilayotgan
sutning 90 foizini, g o ‘shtning 1/3 ni beradi. Yirik shoxli
qoram ollarning eng ko‘p joylashgan joyi H in disto n b o ‘lib
qolm oqda. 0 ‘tgan asrning ikkinchi yarm igacha ikkinchi
o ‘rinn i A Q SH egallab kelgan edi, keyinchalik sobiq SSSR
84
davlatlari egalladi. C horvachilik rivojlanishi va ixtisoslashishi
k o ‘p jih a td a n oziqa bazasiga b o g iiq . O ziqa bazasiga eng katta
talab
yirik
shoxli
qoram ollarda,
y a ’ni
sutchilikda.
Sut
chorvachiligi yer sharining asosan m o ‘’tadil m intaqa, o ‘rm o n
va
o ‘rm o n
dasht
rayonlarida,
tabiiy
o ‘tloqlarga
boy,
yog‘ingarchilik bir xil b o ‘lib turadigan, suvli oziqa m anba-
larida yaxshi rivojlangan. Sut chorvachiligi sanot jih atd an
taraqqiy etgan Shim oliy A m erika, Shim oliy Y evropa, Yangi
Zelandiya va boshqa q ato r davlatlarda (B oltiqbo‘yi davlatlari,
Belorussiya, Rossiya, Yangi Z elandiya) nisbatan yaxshi y o ‘lga
q o ‘yilgan.
Iqtisodiy
taraqqiy
etgan
m am lakatlarda
sut
chorvachiligi intensiv ravishda rivojlantirishga asoslanadi. Shu
boisdan
h am
sut
chorvachiligida
yuqori
hosildorlikka
erishilm oqda. A Q S H , D aniya, N iderlandiya, Shvetsiyada sut
sog‘ib olish I ta sigirdan 6 m ing kg, Y aponiyada- 5 m ing kg,
Rossiyada 2,8 m ing kg, A rgentinada 2,6, X itoyda 1,6,
M ongoliyada 0,35 ni tashkil etadi. R ivojlanayotgan davlatlarda
sut chorvachiligi asosan to g ‘ oldi zonalarida yaxshi y o ‘lga
q o ‘yilgan. Sigirlardan yiliga 500 m illion to n n a sut sog‘ib
olinadi yoki kishi boshiga 100 kg d an kam . K ishi boshiga sut
ishlab chiqarish b o ‘yicha Y angi Zelandiya birinchi o ‘rinda
tu radi (2400 kg), Irlandiya (1500 kg), N iderlandiya (900),
Belorussiya (700), D aniya (500), Fransiya (490), G erm aniya
(450) h am bu sohada yetakchi davlatlar sirasiga kiradi.
Yirik shoxli qoram ollarga dunyoda yetishtirilayotgan
g o ‘sht m ahsulotining 30 foizi to ‘g‘ri keladi. M ol go‘shti
yetkazib beruvchi yetakchi davlatlar Avstraliya, Braziliya,
N iderlandiya, K anada, A Q SH va A rgentina hisoblanadi.
C h o ‘chqachilik, k o ’pgina davlatlarda rivojlangan, c h o ‘chqa
bosh soni b o ‘yicha X itoy birinchi o ‘rin d a turadi. Shuningdek,
A Q SH , Rossiya, Polsha, G erm aniya, Braziliya, M eksika,
Ispaniya, F ransiya, U kraina davlatlarida h am c h o ’chqachilik
yaxshi rivojlangan. M u sulm on davlatlarida din taqiqlaganligi
m unosabati bilan c h o ‘ch qa boqilm aydi. C h o ‘chqachilik dunyo
g o ’sht m ahsulotining 40 foizini va m a ’lum bir m iqdordagi teri
m ahsulotlarini beradi. X itoy, A Q S H , Braziliya, M eksika,
G F R , Polsha, Rossiya, U kraina, Y aponiyada c h o ‘chqalar
85
bo sh soni k o ‘p. Y er sharida c h o ‘ch qa g o ‘shtini chetga asosan
N iderlandiya, Polsha va A Q S H eksport qiladi.
D asht va chala c h o ‘l zonalarida h am da tog ‘ oldi region-
larda q o ‘ychilikning m u h im areallari joylashgan. Q o ‘ylarning
dag‘al jun li, m ayin ju nli. yarim d ag ‘al ju n li turlari ajratiladi.
D unyoda 1 m illiard bosh q o ‘y soni mavjud b o ‘lib, ular
Avstraliya, Yangi Z elandiya, Xitoy, Q ozogriston, Rossiya,
A rgentina, U rugvay, Ispaniya, G retsiya, Buyuk Britaniya,
M ongoliya, M arokko, E ron, P okiston, H in disto n, Turkiya
davlatlarida tarqalgandir. Y er yuzining dasht, q u ru q dasht,
ehala c h o ‘l, va tog‘li rayonlarida bu tarm o q n in g oziqa bazasi
yaxshi
rivojlangan.
Q im m atli
q o rako ‘l ju n in i beradigan
q orako‘l q o'ylari dunyoning ayrim m intaqalarida boqiladi,
xolos. Bularga, 0 ‘zbekiston, T u rk m aniston,
Q ozogriston.
Tojikiston, U kraina va JA R kiradi. C horvachilikning kuchsiz
rivojlangan tarm o g ‘i b o ‘lgan echkichilik rivojlanayotgan Osiyo
va Afrika m am lakatlarida keng tarqalgan. Jah o n d a, echkilar
soni 700 m illiondan ortadi, eng k o ‘p echkilar X itoy va
H in diston da boqiladi. Shuningdek, E ron, P okiston, B angla
desh kabi Osiyo m am lakatlarida h am ech kilar bosh soni к о ‘p.
XX asrning ikkinchi yarm idan parrand achilik dunyoda
tezlik bilan rivojlanm oqda, birgina tovuqlarning soni yer
yuzida 14 m illiard boshga yaqin. D u ny od a ishlab ch iq arila
yotgan g o ‘shtning 20 foizini parrand achilik tarm o g ‘i beradi.
A Q S H , Buyuk Britaniya, Y aponiya va boshqa rivojlangan
davlatlarda sanoat tipidagi yirik korxonalar jo ‘jan ing g o ‘shtga
m o ‘ljallangan turini, ya’ni broyler j o ‘jalari ishlab chiqarishni
yo‘lga q o ‘ygan. X itoyda, A Q S H da tovuqlar bo sh soni eng
k o ‘p, Shuningdek, Braziliya, H ind isto n, Rossiya, M eksika
h am tovuqlar soni b o ‘yicha yetakchi davlatlarga kiradi.
J a h o n x o ‘jaligida baliqchilik eng qadim gi tarm o q lard an
hisoblanadi. Bu sohada 13 m illion kishi b an d . Jah o n b o byicha
baliq va baliq m ahsulotlari tu tish 80-90 m illion to n n a n i tashkil
etadi. Asosiy baliq m ahsulotlarini (55-60 foiz) Y aponiya,
Rossiya, X itoy, K oreya, A Q SH , C hili, P eru, N orvegiya,
Islandiya, V etnam , M alayziya, F illipin beradi. 90 foiz baliqlar
yer sharining kon tinental sh elf zo nasidan tutib olinadi.
M avzu bo‘yicha savollar
1. D unyo yer m aydoni va uning taqsim lanishi.
2. Ja h o n qishloq xo‘jaligida kim yolashtirish n im alam i o ‘z
ichiga oladi?
3. D eh qo nchilikda
d o n
etishirish
yetakchi
b o ‘lgan
davlatlarga m isol keltiring?
4. Q o ‘ychilikning asosiy areallari qayerda tarqalgan?
5. D unyo da yetishtirilayotgan g o ‘shtning asosiy qismi
qaysi chorva m ollari hisobiga to ‘g ‘ri keladi?
6. T am aki qaysi iqlim m intaqasida yetishtiriladi ?
7. D unyo qishloq x o ‘jaligining rivojlanish va joylashish
xususiyatlari.
8. D unyo m am lakatlarida qishloq xo‘jaligini hududiy
tashkil etishning shakllari.
9. D unyo
ziroatchiligining
yetakchi
tarm oqlarining
joylashishi va rivojlanishi.
10. D un yo bozori va ja h o n xo‘jaligining shakllanishi.
Do'stlaringiz bilan baham: |