|
4. Aholining joylashuvi va m igratsiyasi
A holi yer yuzida notekis joylashgan b o ‘lib, aholi zichligi
o ‘rtach a 1 km .kv joyga 51 kishidan to ‘g ‘ri keladi (2012 yil).
U shbu k o ‘rsatkich Y evropada — 116 kishi; O siyoda — 132
kishidan k o ‘p; A m erikda — 22 kishi; A frikada — 35 kishi;
Avstraliya va O keaniyada — 4 kishiga teng. Y er yuzining 10
foiz quruqlik qism ida 82 foiz aholi yashaydi. K atta qismi
okean, dengiz yirik daryo b o ‘ylarida, te m ir va avtom obil
y o ‘llari atrofida tarqalgan.
A holi zich joylashgan areallar d unyoda alohida ajralib
turadi. Bularga birinchi o ‘rind a Osiyo areali: sharqiy, jan u b iy
sharqiy va janubiy. M azkur m intaqadagi Bangladesh -1046
k o ‘p
kishi;
K oreya
Respublikasi-492
kishi;
M aldiv
R espublikasi -1091 kishidan k o ‘p; Y aponiya va S hri-L anka -
340 kishidan ortiq h ar birida; H in disto n, F ilip p in va V etnam -
300 kishidan k o ‘p (2011 y). Y evropada eng aholisi zich
b o ‘lgan davlatlar joylashagan.
A holining notekis joylashishini o ‘zaro b o g liq b o ‘lgan
tabiiy, ijtim oiy-iqtisodiy va tarixiy om illar belgilaydi. U shbu
om illar ichida ijtim oiy-iqtisodiy om il alohida aham iyat kasb
etm o qd a deb aytishim iz m um kin. Biroq. tabiiy o m illam ing
roli h am m a davrlarda h am b irlam chi hisoblangan. Ju m ladan,
hududi iqtisodiy n uq tai n azard an kam o ‘zlashtirilgan aksariyat
davlatlarda aholi o ‘rtacha zichlik k o ‘rsatkichi past b o ‘lib, bu
davlatlar xo‘jaligi qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashgan h am d a k o ‘p
m eh nat talabga asoslanganligi bilan ajralib turadi. M isol
tariqasida, Osiyo m am lakatlarini keltirish m um kin. A ynan shu
davlatlar aholisi inson u ch u n tabiat in ’o m etg an eng qulay
jo y lam i tanlashgandir. B u n d an tashqari, tabiat boyliklaridan
sanoat usulida foydalanish natijasida, yirik-yirik industir-
54
lashgan shaharlam ing vujudga kelishi, tran spo rt tizim ining
m urakkablashuvi aholi o ‘rtacha zichlik k o ‘rsatkichining tobora
yiriklashuviga olib keldi. Bunga, G ‘arbiy Y evropa, A Q SH .
O siyoning yirik rivojlangan Singapur. G o n k o n g davlatlarini
m isol keltirish m um kin.
H in d isto n d a aholi asosan G anga va B raxm aputra daryolari
yoqasida ham da okeanga tu tash dengiz b o ‘ylarida zich
joylashgan. X itoy va H in disto n nafaqat, O siyoda, balki dunyo
m iqyosida h am aholisining um u m iy soni b o ‘yicha yetakchi
davlatlardir.
G erm aniya,
Fransiya,
A ngliya
kabi
buyuk
davlatlam ing qulay iqtisodiy geografik o ‘ringa ega ekanligi
aholisining joylashuvida h am aks etgan. Bu u chala davlatda
aholining o ‘rtach a zichligi 1 km .kv. joyga 200 kishidan ortadi.
Shim oliy A m erikaning sharqi, K arib havzasining A tlantika
okeani qirg‘oqlarida joylashgan davlatlari aholisi xuddi G ‘arbiy
Y evropaniki singari zich joylashgan. A ynan shu m am lakatlar
o ‘ta sanoatlashgan, ijtim oiy-iqtisodiy infrastrukturasi yaxshi
y o ‘lga q o ‘yilganligi bilan m ashhur.
D unyodagi b arch a aholisi zich davlatlar okean va dengiz
b o ‘ylarida qulay transp ort va iqlim mayjud b o ig a n joylarda
o ‘m ashgandir. A m m o, Rossiyaning shim oli, A m erika va
A frikaning g‘arbiy qism lari, Shim oliy A m erikaning shim olidagi
okeanga chegaradosh davlatlardagi sovuq ok ean oqim lari,
notekis relyef shakllari aholining zich joylashuviga im kon
berm aydi. B iroq dunyoning ushbu h u d ud larida tabiiy boyliklar
ju d a k o ‘pligiga qaram asdan. aholi yashashi u c h u n noqulay.
Shu jih a td a n b o ‘lsa kerak, bu yerlar deyarli kam o ‘zlash-
tirilgan. Y er yuzasida aholi zichligi k o ‘rsatkichi 1 kishiga h am
yetm aydigan h u du dlar yer yuzasining teng yarm ini egallaydi.
M azkur joylarga K anadaning shim oliy rayonlari, G renlandiya,
A frikaning c h o ‘llari, Rossiyaning tayga va tun dralari, balan d -
baland to g ‘liklar kiradi. Shuningdek, dunyo m aydonining 1/4
qism ida aholining zichligi
10 kishigacha b o ‘lib, bunday
hu d u d lar
kam
o ‘zlashtirilgan
hisoblaniladi.
M asalan,
Q ozoghston, Rossiya, K anada, Avstraliya, M ongoliya davlat
lari aholisining zichligi 1 d a n 10 kishigacha b o ‘lgan oraliqqa
to ‘g ‘ri keladi. B unday m am lakatlar yoki hu d u d lar yer shari
55
qum qligining k atta-k atta m aydonlarini egallaganligi bilan
tavsiflanadi.
7-jadvaI
Do'stlaringiz bilan baham: |
