Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva



Download 6,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet47/118
Sana18.01.2022
Hajmi6,69 Mb.
#387097
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   118
Bog'liq
Иқтисодий география.Абдалова З

3. 
Jahon 
qishloq 
x o ja lig i 
va 
uning 
tarm oqlaring
 
rivojlanishi  va joylanishi
Qishloq  x o ‘jaligi 
-   ja h o n   xo‘jaligiing  eng  qadim gi  ta rm o q ­
laridan  biri.  D un yo da  ishlovchilar  soni  b o ‘yicha  birinchi 
o ‘rin d a   turishi  (1,5  m illiardan),  aholi  ehtiyojini  oziq-ovqat 
m ahsulotlari 
bilan, 
sanoatni 
xilm a-xil 
xom ashyo 
bilan 
ta ’m inlovchi,  m illiy  ishlab  chiqarish  va  aholi  bandligiga 
sezilarli  ta ’sir  k o ‘rsatuvchi  tarm o q   hisoblanadi. 
Q ishloq 
x o ‘jaligida  aholining  bandligi  b o ‘yicha  rivojlangan  davlatlar 
rivojlanayotan  davlatlardan  farq  qiladi.  M asalan,  Osiyo  va 
Afrika  davlatlarida  aholining  3/5  qism i,  Janubiy  A m erika  va 
O k ean iy ad a-1 /5 ,  Yevropa  va  Shim oliy  A m erikada  1/10  qismi 
band.  D unyodagi  iqtisodiy  faol  aholining  deyarli  yarm i 
m eh n at  qilayotgan  qishloq  x o ‘jaligi ja h o n   eksportining  1/10  ga 
yaqinini  beradi.
Q ishloq  x o ‘jaligi  asosan  deh qo nchilik  va  chorvachilikka 
b o ‘linadi.  D ehq on ch ilik   tarm o g‘i  oziq-ovqat  va  nooziq-ovqat 
aham iyatga  ega  b o iib ,  o ‘z  navbatida,  donchilik  (bug‘doy, 
sholi,  m akkajo‘xori,  suli,  boshoqlilar  va  boshqalar),  texnika 
(qand  lavlagi  va  shakar  qam ish,  kungaboqar,  yeryong‘oq, 
paxta  tolasi,  ju t  va  bosh.),  sabzavot  va  poliz,  kartoshka,  k o ‘p 
yillik  ekinlarga 
(bog‘lar, 
uzum zorlar, 
m evalar, 
kauchuk 
plantatsiyalari)  ajratiladi.  C horvachilik-qoram olchilik,  q o ‘y- 
chilik,  echkichilik,  c h o ‘chqachilik,  parrandachilik,  yilqichilik, 
asalarichilik  baliqchilik  va  baliq  x o ‘jaligidan  iborat.
Q ishloq  xo‘jaligi  ikkita  yo‘l  bilan,  y a'n i  intensiv  va 
ekstensiv  y o ‘l  bilan   rivojlantiriladi.  Intensiv  y o ‘l-fan   va 
texnologiyaning  eng  so‘nggi  yutuqlarini  q o ‘llagan  holda, 
qishloq 
x o ‘jaligi 
ekinlarining 
hosildorUgini 
oshirish,
79


chorvachilikda  sam aradorlikka  erishish  orqali  rivojlantirish. 
Intensiv  y o ‘l  rivojlangan  m am alakatlarda  y o ‘lga  q o ‘yilgan 
b o ‘lib,  u lard a  qishloq  x o ‘jaligi  m ahsulotlarini  yuqori  darajada 
qayta  ishlash,  saqlash,  m exanizatsiyalash,  kim yolash  ishlari 
am alga  oshiriladi.  Q ishloq  x o ‘jaligida  ilm iy-texnika  taraqqiyoti 
o ‘tgan  asrning  ikkinchi  yarm idan   ju d a   jo n lan d i.  60-yillardan 
ushbu  tarm o qn i  kim yolashtirish  boshlandi,  y a’ni  m ineral 
o ‘g ‘itlarni 
q o ‘llash, 
o ‘sim liklarni 
kim yoviy 
y o ‘l 
bilan 
him oyalash,  80-yillardan  rivojlangan  davlatlarda  bio texn o- 
logiya,  gen  injeneriyasi,  kom pyuterlash,  h atto   robotlash  ishlari 
y o ‘lga  q o ‘yildi.  K im yolashtirish  asosan  qishloq  x o ‘jaligida 
m ineral  o ‘g‘itlam i  q o ila s h ,  ekinlarni  kim yoviy  him oyalashga 
qaratilgan  b o ‘lib,  shu  y o ‘l  bilan  ekinlar  hosildorUgini  oshirish, 
y er  unum dorligiga  erishish  m aqsad  qilib  belgilandi.  XX 
asrning  ikkinchi  yarm idan   m ineral  o ‘g ‘itlam i  ishlatish  10 
m artaga  ko‘paydi.  N atijada,  1  kg  m ineral  o ‘g‘it  ishlatish 
ekinlar  hosildorligining  donli  ekin lard a  8-12  kg, 
moyli 
ekinlarda  4-8  kg,  qulupnayda  30-50  kg  ortishiga  olib  keladi. 
M ineral  o ‘g ‘itlarni  ishlatish  rivojlanayotgan  davlatlarda  tezlik 
b ilan  o ‘sib,  y a’ni  h atto   Osiyo  Y evropa  va  ShimoUy  A yerikani 
quvib  o ‘tib,  d unyoda  birinchi  o ‘ringa  chiqib  oldi.  Osiyo 
qishloq  x o ‘jaligida  m ineral  o ‘g‘itlar  ishlatish  X itoy  hisobiga 
(oxirgi  10  yilda  X itoyda  2  m artaga  ortdi)  o ‘sdi.  Shu  vaqtning 
o ‘zida  sobiq  SSSR   davlatlarida  bu  k o ‘rsatkichda  pasayish  ro ‘y 
beradi.  Ekin  ekiladigan  yerga  m ineral  o ‘g‘it  solish  b o ‘yicha 
G ‘arbiy  Y evropa  davlatlari  va  Y aponiya  yetakchi  o ‘rinni 
egallaydi,  Ju m ladan ,  1  gektar  yerga  N iderland iyada-7 70   kg, 
Buyuk  B ritaniyada-350  kg  va  Y aponiyada  450  kg  o ‘g ‘it 
solinadi.
M exanizasiyalash 
ixtisoslashishga, 
tabuy 
sharoiti 
va 
qishloq  xo‘jaligi  korxonalarining  sotsial-iqtisodiy  holatiga 
cham barchas  bog'liq.  H o zird a  dunyo  b o ‘yicha  traktorlar 
m iqdori  ortdi,  y a’ni  O siyoda  (7  m arta),  ayniqsa,  H in d isto n d a 
va  X itoyda  k o ‘paygan.  M exanizasiyalash  b o ‘yicha  Y evropa 
birinchi, 
Osiyo 
ikkinchi 
o ‘rinda. 
Ekstensiv 
y o ‘l 
ekin 
m aydonlari  kengaytirish,  qoram oU ar  sonini  oshirish  hisobiga 
qishloq  xo'jaligini  yuritishdir.  H ozirda  dunyo  y er  fondining  35 
foizi  qishloq  x o ’jaligi  va  turli  oziq  -   ovqat  m ahsulotlari  ishlab
80


chiqarish  bilan  band.  Turli  m aqsadlarda  ishlatiladigan  eng 
qim m atbah o  va  h osildor  yerlar  1,5  m lrd  ga  b o ‘lib,  ular 
sifatiga,  sam aradorligiga  k o 'ra  m ateriklar  m iqyosida  notekis 
taqsim langan.  D unyo  b o ‘yicha,  h ar  bir  kishiga  0,3  ga  ekin 
m aydoni  to ‘g‘ri  keladi,  shu nd an   Osiyoga  31  foiz  (0,15  ga) 
b o ‘lib,  bu  eng  kichik  k o ‘rsatkich.  Sababi,  O siyoda  1  ga  yer  7 
kishini  boqishi  kerak.  Aholisi  zich  joylashgan  Y evropada  1  ga 
yer  4  kishini  boqadi,  Janubiy  A m erikada-2,0,  Shim oliy 
A m erik a d a-1,5  kishiga  to ‘g ‘ri  keladi.  Osiyoda  4,3  m lrd  aholi 
yashaydi,  u m u m iy   yer  m aydonining  18  foizi  haydaladigan 
yerlar,  shu  boisdan  ham   jo n   boshiga  yer  m aydoni  kichikdir. 
Y evropada  dehqonchilikni  rivojlantirish  u ch u n   tabiiy  sharoit 
eng  qulay,  yer  m aydoni  sezilarli  darajada  o ‘zlashtirilgan, 
am m o   aholisi  o ‘ta  zich  joylashgan,  aholi  jo n   boshiga  yer 
m iqdori  Osiyoga  nisbatan  kam.
Afrika  va  Janubiy  A m erikada  qayta  ishlanadigan  yer 
m aydoni  ju d a  kam ,  o ‘zin i—o ‘zi  oziq-ovqat  m ahsulotlari  bilan 
ta ’m inlay  olm aydi.  A frikada  u m u m iy   yer  m aydonining  6  %, 
Janu biy  A m erikada  8  %  haydaladigan  yerlar.  Bu  haydaladigan 
yerlardan  h am   bir  xil  foydalanilm aydi.  K o ‘pgina  rayonlarda 
sug‘oriladigan  yer  m aydoni  kengayib  borm oqda.  Oxirgi  25 
yilda  ekin  ekiladigan  y er  m aydoni  140  m illion  gektarga,  y a’ni 
10  foizga  o ‘sdi,  aholi  esa  50  foizga  ortdi.  K o ‘payib  borayotgan 
aholini  faqat  qishloq  x o ‘jaligini  intensiv  rivojlantirish  hisobiga 
oziq-ovqat  bilan  ta ’m inlanm oqda.
Y aylovlarni 
asta-sekinlik 
bilan 
haydaladigan 
yerlar 
egalladi.  B unday  yerlar  o ‘rm on lar,  hosildorligi  past  yaylovlar 
hisobiga  o ‘rtach a  yiliga  5-10  m illion  gektarga  ortib   borm oqda. 
Iqtisodiy jih a td a n   rivojlangan  davlatlarda  1  ta  trak to r  o ‘rtach a 
34  gektar  yerni  qayta  ishlaydi,  rivojlanayotgan  m am lakatlarda, 
bu  k o ‘rsatkich-620  gektar,  H in d isto n d a  3000  gektarga  teng. 
U ch in ch i  dunyo  davlatlarida  h am o n   dala  ishlari  q o ‘lda  am alga 
oshiriladi.  Shu  boisdan  h am   bu  m am lakatlarda  1  gektar  yer 
past  darajada  -  0,61  kishini,  o ‘rtach a  darajada  -  2,1  kishini, 
yuqori  darajada  -  5,05  kishini  boqadi.  2000  yilda  117  ta 
rivojlanayotgan  davlatlardan  64  tasida  yerlar  ayanchli  holatda 
b o ‘lib,  aholisini  oziq-ovqat  m ahsulotlari  bilan  t a ’m inlay  olish 
im koniga  ega  em asdi.
81



Download 6,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish